Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

Тупроқ нашиги бўйича суторишда сув мсъсри ҳам бир вақтда аииқпанади. Ҳисобли қатламда намлик танқислиги бўйича суғориш меъёрларини ҳнсоблаш учун дала нам сиғими ва айни пайтдаги тупроқ намляги бўйича сув заҳирасини билиш зарур. Бунга суғоришда буғланишга сарфланадиган 10% ни қўшганда бир марта суғориш меъёри чиқади. Масалан, нам танқислиги 1000 м³/га бўлса, сув меъёри 1100 м³/га ни гашкил этади.
Сўкгги амал суаларида (августда ва кўсак очилганда) сув меъёри 600-700 м³/га дан оширмай белгиланади. Ҳисобли қатламда меъёр бундан кўпроқ булса ҳам, айниқса, ғўза ғовлаб кетган бўлса, кўсак очилишинн тезлатиш учун шундай меъёр қўлланилади.
Шуни таъкидлаш зарурки, агар намлик танқислиги жуда кам сув меъёрини (500- 600 м³/га) тақозо этса, уни бироз оширишга тўғрн (600-700 м³/га) келади, чунки шундай қилинса, оз меъёрни эгатлаб, бир текис намлаш мумкин бўлади.
Шувдай қилиб, тупроқ намлиги бўйича суғориладиган тажрибаларда тупроқнинг чекланган дала нам сиғими ва ҳажм оғирлигини 0-200 см гача аниқлаш зарур бўлиб, бу нам эаҳиралари, сув мувозанатини ҳисоблаш имконини беради.
Тупроқ нашигини жадал аниқлаш усули Тупроқ намлиги бўйича ғузани суғориш муддатини аниқлаш усули ўсимликнинг сувга бўлган талабини аниқ белгшговчи кўрсаткичдир. У сувни тсжаган ҳолда юқори ҳосил олиш имконини бсради. Аммо бу усул сермашаққат бўлиб, унга асосан суғориш муддатини аниқлаш учун бир нсча марта тупроқ намуналарини олиб, узоқ вақт (6-8 соат) термостатда қуритиб, намликни аниқлаш мумкин. Шу билан бирга махсус асбоб-ускуналар (тупроқ бурғуси, гермостат, стаканчалар, тарози ва ҳ к ) ва кўп вақг зарур.
Шу муносабат билан В.Е.Кабаев томонидан тупроқ намлигини жадал аниқлаш усули ишлаб чиқилган. Бу усул махсус асбобга илова қилинган йўриқномада таърифланган.
Усул муаллифи тупроқ намлигини аниқлаш учун намунани 30 см чуқурликцан олишни тавсия этади Бу чуқурликдаги намлик 0-70 см қаглачдаги ўртача намликка мос келади. ЎзПИТИдаги изланишларнинг кўрсатишича, бошқа ҳисобли қатламлар учун намуна олиш чуқурлигини табақалаштириш керак.
Шонадаш давригача амал суви муддатини аниқдаш учун тупроқ намунаси 20 см чуқурлиқцан, шоналашда 30 см дан, кейинги сувларда ( гуллаш - ҳосил тугиш даврида ) 40 ва 50 см чуқурликдан олинзди.
Ушбу усул ёрдамида етарлича аниқлик билан суғориш муддатини белгилаш мумкин. Назорат учун ҳар 10 см дан бурғуда 100 см гача намуналар олиниб, термостат усули билан суғориш олдидан тупроқ намлиги аниқланади.
Ғўзаминг ташқи бслгнлари бўйича сугориш муддатини аниқлаш. Содда ва ҳаммабоп, В.Е.Еременко ва М.И.Портних гомонидан ишлаб чиқилган бу усулда суғориш зарурлиги гуллашгача - баргларнинг кучсиз сўлиши (тургорнинг пасайиши) билан, гуллаш - ҳосил тугиш даврида эса гуллаш бўғинининг алмашиши бўйича аниқпанади.
Баргларнинг кучсиз сулиши (тургорнинг камайиши) ни аниқлаш. Бунинг учун вариантда диоганали бўйича 25-30 ўсимликли бўлакчалар ажратилиб, қозиқпар билан
бслгилаб қуиилади БУлакчалар сони барча такрорланишлар бўйича усимликлар сони 200-300 тупдан кам бўлмаслигини таъминлаши ксрак.
Суғориш зарурлигини бош поя усиши нуқтасидан учинчи баргнинг кучсиз сўлиши (тургорнинг пасайиши) курсатади. Тургорни йўқотган барглар қажми қам бироз қисқаради Бу барглар бармоқ билан пайпаслаганда юмшоқпиги ва ўзаги синмай, бармоқда осон ўралиши билан ажралиб туради.
Тургор пасайишини кузатиш куннинг энг иссиқ пайти. соат 2-3 (14-15) оралиғида ўтказилади. Ўсимликлардан 20%ида сўлишнинг дастлабки бслгилари пайдо бўлгани суғориш ўгкаэиш эарурлигини кўрсатади.
Бу кўрсаткич бўйича суғориш муддатини янада аниқроқ бслгилаш учун ўсимликлар баргининг тургор ҳолати эрталаб (соат 7-8 да) кузатилади. Эрталабки ва кундузги кузатувлар натижаларини қисслаш суғориш зарурлигини аниқлаб бсрали.
Гулпяш бўтнининг ўзгарувчан баланплиги бўйича суғориш муддатини бслгилаш. Бу усул поя ўсишининг, янги мсва шохлари пайдо бўлиши ва гуллашининг қисқа навбати ўтиши сурьатлари қонуниятларини қисоб.пашга асосланган
Аниқланишича, ғўза мсва туга бошлаганиаан узоқлашгани сари бош поя ўсиши ва янги ҳосил шохлари пайдо бўлиши суръатлари гуллашнинг қисқа навбатлари ўгишига нисбатан жадал сусаяди. Гуллаш бошланишидан қанча кўп узоқпашса, юқориги гул ўсиш нуқгасига шунча яқинлашади.
Гудлаш бўғини баландлиги дсб бош поя ўсиш нуқгасидан юқрридан - биринчи ҳоснл шохининг биринчи ўрнида гул пайдо бўлган шох аталади. Масалан, гуллаш бўғини баландлиги 9,0 бўлса, дсмак, бош поя ўсиш нуқтаси пастида 9 - ҳосил шохининг биринчи ўрнида гул бор, яъни бу 9 буғин оралнғи, демахдир.
Гуллаш палласида сугоришдан аввал тажриба пайкалининг ҳар такрорланишнда диоганал бўйича ҳар бирида 50-100 ўсимлик бўлган икки бўлакча ажратилиб, қозиқлар билан бслгилаб қуйилади.
Гуллаш даврида биринчи сув 15-30% гуллаган ўсимлик бўлганда берилади. Бунда гуллаётган ўсимликларнинг ўртача гуллаш бўгини баландлиги аниқланиб, дала дафтарига ёэиб қўйилади. бу дастлабки ҳисоб бўлади.
Ундан кейинги суғоришни шундай ўтказиш керакки, бунда усимликлар ривожи бош поя ўсишкда ҳосил шохлари пайдо бўлиши ва ғўза гуллаши қисқа навбатида аниқ маром бўлншига эришиш мумкин бўлсин.
Тажрибалар асосида ЎзПИТИда қуйидаги гуллаш буғини баландлигининг пасайиши кўрсаткичлари аниқланган:
а) гуллаш бошидан июлнинг учинчи ўн кунлигигача ҳар сушш 0,5-0,7 бўғинга;
б) июлнинг учинчи ўн кунлигидан августнинг учинчи ўн кунлигигача ҳдр сума 0,8-1,0 бўғинга;
в) ксйинги даврда - августнинг иккинчи ўн кунлигидан кусак очилгунча - 1,1-

3. 
   бўғинга эга бўлади.