Дала тажрибаларини ўтказиш услублари

Суғориш мудаатини ўсимликнинг тўқима шираси кониентраиияси бўйича аниқлаш. Об-ҳаво таъсири кор қилмайдиган, суғориш муддатини аниқлайдиган соддароқ усул барглар ҳужайра шираси концентрациясидир (ҲШК) ҲШК далада дастакпи рефрактометр ёрдамида аниқланади. Бу рефрактометр асосан мевалар, қанд лаалаги ва б.қ. усимликлардаги қанд миқдорини аниқлашда ишлатилган.
Ҳар бир вариантдан ғўза ўсиш нуқтасидан учинчи яхши ривожланган 9 барг алюмин стаканларга олинади. Стаканларга бир неча томчи толуол томизилади Бу барг ширасини сиқиб олишни снгиллаштиради. Ундан ташқари толуол ўлдиртан барг шираси тиниқроқ бўлиб, рсфрактомстр шкаласи бўйича ҳисобни осонлаштиради.
Шунаан сўнг махсус қисқич ёрдамида баргдан шира чиқарилиб, бир нсча томчиси рефрактометр призмасига томизилади, призмалар ёпилиб, асбоб окуляри орқали кузатилиб, шкала бўйича қуруқ модда таркиби аниқланади.
Тошкент вилояти типик бўз тупроқларида СоюзНИХИ Маркашй тажриба хужалигида «108-Ф» ғўза навининг сувга бўлган талаби гуллашга қадар ҲШК 8% гача, гуллаш - ҳосил тугиш даврида - 10%, кўсак очилишда - 12% гача етиши, бу намликнинг ЧДНСга нисбатан 70-70-60% ига мос келади.
Бошқа ҳудудларда. навларда ҲШКнинг мақбул қиймати булакча булиши мумкин.
Тупроқнинг ҳажм массасн ва умумий юваклигини аниқлаш Ҳажм массаси тупроқ қатламларининг зичлашиб тахланганлигини тавсифлайди. Ҳажм массасини аниқлаш тупроқ қатламларидаги сувнинг мутлоқ (абсолют) зақираси ва озиқа модааларини ҳисоблаш учун зарурдир. Бу тадбир шунингдек, термик, ҳаво ва микробиологик жараёнларни белгилайди.
Бунинг учун турли баландлик ва ҳажмдаги металл цилиндрлар ишлатилади. Бунда баландпиги 10 см, қажми 1000 см³ ли цилиндрларни ишлатиш мақсадга мувофиқдир. Цилиндр тупроққа ёғоч тўқмоқ билан уриб, авайлаб киритилади. Буноа тупроқнинг табиий тахланишини ўзгартирмасликка ҳаракат қилиш зарур. Цилиндр атрофларини пичоқ билан кесиб, тупроқдан чиқарилиб олинади, таги ва усти пичоқда цилиндр қирғоғи билан бир текис ққпиб силлиқланади, тортилади Шу тупроқ вазнини (Р), цилиндр ҳажмига (V) тақсимлаш қажм массасини (а) беради:
Р
а = —.
V
Ҳажм массаси намлик олинадитан қатламларда, яъни ҳар 10 см. дан 100 ёки 150 см. гача аниқланади. Ҳайдов ва ҳайдов ости қатламларида тахминан 40 см. чуқурликкача ҳажм оғирлиги амал даврида бир неча марта аниқланади, чунки ҳайдов қатлами амал даврида турли омиллар таъсирнда анча узгаради. Ҳажм массасини намликка намуна олиш билан бирга аниқлаган дуруст Чуқурроқ қдтламлар ҳажм массасини амал даврида бир марта аниқташ етарлидир.
Ҳайдов қдтлами ҳажм массасини аниқлаётганда трактор гилдирагининг зичлаиггирувчи таъсирини ҳисобга олиш учун олдинги, кейинги ғилдирак угган эгат оралипюа ва гилдирак юрмаган қаторда ҳам, зарур бўлса, пуштада ҳам аниқлаш керак.
Ҳайдов қатламида цнлиндр тик урилиб, намуна олинади, такрорланиши 5 карра бўлади.
20 дан 100 см. гача чуқурликда цилиндр чуқур деворига уриб, намуна олинади, такрорийлиги 3 каррани ташкил этади.
Ҳайдов қатлами ҳажм оғирлиги 1,1 дан 1,45 г/см³ гача, ҳайдов ости қатламида 1,35 дан 1,65 г/см³ гача ўзгаради.
Тупроқ ғоваклиги ҳджм массаси ва солиштирма оғирлик бирликлари асосида ҳисобланади:

а 100 2,70 '

А =100-
Бунда: А-ғовақлик, %;
а - ҳажм оғирлиги ёки тупроқ зичлиги;
2,70 - бўз тупроқларнинг ўртача солиштирма ҳажми.
Ўтлоқ - бўз тупроқлар солиштирма оғирлиги (органик модда мўл бўлган) тахминан 2,50-2,60 г/см³ га тенг.
Ҳажм массаси ва ғовакликни ҳисоблашда қуйидаги жадвалдан фойдаланилади:

ж я 9^1ю 2 Й н о. 2	2 и V 5 5 Э"	1 & 2- I я * о я ь	ч г X и X X 1 & э Е О	13 н а |	Ь. ^и. эр^1! 1 | £ Й	й II	I?!* к|11	* . с К2 Е * >1 И	Те ц *! X и О	ГП 14 Н	* X X 5 2 £
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12

Мисол: ҳажми 1000 см, оғирлиги 125 г, бўлган цилиндр 15,3% намликдаги 1685 г. тупроқ билан тўлдирилса, ундаги қуруқ тупроқ