Дала тажрибаларини ўтказиш услублари


Пайкаллар нишаблиги ва тупроқлар су» ўткаэувчанлигмга мраб, эгатларнинг тахмнний утунлиги ва эгатга бсриладигаи суа оқимв


Download 2.39 Mb.
bet37/57
Sana16.10.2023
Hajmi2.39 Mb.
#1705129
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   57
Bog'liq
ДАЛА ТАЖРИБАЛАРИНИ ЎТКАЗИШ УСЛУБЛАРИ (2)

Пайкаллар нишаблиги ва тупроқлар су» ўткаэувчанлигмга мраб, эгатларнинг тахмнний
утунлиги ва эгатга бсриладигаи суа оқимв


Нишаблик

Тунроқнинг сув ўгкаэуачанлиги

Тегишли пралиқдаги (м ) эгат
УЗУНЛИГИ. м.

Тегишли кенгликдаги (м.) ҳдр эгатга бернладиган сув оқими, л/с

0,6

0,9

0.6

0.9

1 Юқори даражасг. >0,007

паст

120-150

-

0.1-0,2

1

Ургача, 0.003-0,007

паст

110-120

-

0.2-0,4




Паст, <0,003

паст

100-110

200-250

блоЗ

(Гб-оТ'" 1

Юқори, > 0.007

ўртача

110-120




0,2-0,3

|

Ургача, 0,003-0,007

ўртача

100-110

-

0.3-0.4

.

Паст,<0,003

ўртача

80-100

170-220

67^6

0.8-1.0

Юқори, >0,007

юқори

80-100

-

й.3-0,4

-

Уртача, 0,003-0,007

юқори

60-70




0.4-0,6

.

Паст, <0,003

юқори

50-60

150-200

0,7-0,8









Эслштиа. Нишаблик ларажаси юқори бўлган пайкалларда сугориш длстлаб лоииий оқим бнлан ўпслэилади, сув эгат охирига
етганда у 2-3 марта камайтирилиши зарур.
Нишаблик даражаси юқори пайкалларда аввал доимий кагга оқимда сув қуйиш, сув эгат олирига етганда оқимни 2—3 баравар камайтириб, ўзгарувчан оқимга ўтиш зарур.
Эгилувчаи, яримқаттиқ, қатгиқ қувурлар орқали суғорилганда сув »Д*м усулида ўлчанади: сув чиқарувчи клапан ёки тсшикка мензурка, банка ёки бирор ўлчагич идиш қўйилади, у тўлгунча ўгган вақг секундомерда қисобланади. Сув оқими (ёки оқимлари) 5-10 марта ўлчанади.
Сув ч'ИҚаргичлараан ўртача сув сарфи қуйидаги формула бўйича аннқланади:
Бунда: - сув чиқаргичдан чиққан сув сарфи йиғинднси;
^ўлчашлар сони.
Суғориш қувурларидаги умумий сув сарфи сув чиқаргичлар бўйича ўртача сарф сув чиқаргичлар сонига кўпайтирилгач, олинган натижага тенг. Сугориш қувурларидаги умумий сув сарфини эса сувўлчагич ҳисоблагичлар ва сувўлчагичлар ёрдамида белгилаш мумкин.
Мақбул сув оқимини белгилаш учун аввал эгатнинг мақбул узунлиги аниқланади, чунки улар бир-бири билан узвий боғлиқдир.
Мақбул эгат узунлигини илмий асослаш учун унинг қуйидаги уэунликдаги қисмлари тупроғи намлиги аниқланади: 50,100, 150, 200, 250, 300 м ва ҳ.к. Шувдан сўнг ушбу нуқгаларда зироатларнинг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлиги бўйича куэатувлар олиб борилади. Масалан, намлик эгатнинг 50, 100, 150, 200 метрлик нуқгапарида бир хил, 250 м. лик бўлакчада эса биринчидан кейинги сувларда тупррқ оғирлигига нисбатан 1-2%, ЧДНС га нисбатан 5-10% камроқ. Шу боис ўсимликларда сув танқислнги аломатлари билиниб, охир-оқибатда ҳосил кескин камайиб кетган.
Демак, мақбул (чекланган) узунлиги 200 м. бўлган эгатларда зироатлардан юқори ҳосил олиш мумкин.
Сув қўйиш техникаси элементларини ўрганишда вариант 8 қаторли бўлиши керак. Сувнинг эгат охиригача етиш тезлиги, оқими миқдори, тупроқ намлиги буйича куэатишлар тажрибанинг барча такрорланишларида ўтказилади.
Бунда эгатга сув қуйиш, унинг қуруқ эгат бўйлаб 0 дан 50, 100 м. ва ҳк. ларгача етиш вақти ёзиб борилади. Қиялик даражаси юқори ва ўртача ерларда 0 м. дан 50 м, 50 м. дан 100 м. гача ва ҳ.к. эгат охирида (ташламада) сув сарфи сув ўлчагичлар билан ҳисобланиб, бўлакчалар бўйича сугориш меъёрларидаги фарқ белгиланади. Шу қияликларда ирригация эрозиясини (ювилишини) ўрганиш учун эгатларнинг турли бўлакчаларидан суюқ ва қуюқ оқим намуналари олиниб, озиқа унсурлари йўқотилипш аниқланади.
Томчилатиб суториш (ТС). Бу усулда сугориш бир неча турли бўлади: тупроқ ичидан, тупроқ юзасндан томчилатиб сугориш. Биринчи ТС усулида бериладиган сув 40-50 см. чуқурликка жойлаштирилган тешикли полизтилен қувурлар орқали томчилатиб берилади. Бунда қувурлар диаметри 16-32 мм.ли, тешккларн 1,5-2,0 ммли қувурлар 40-50 см. чуадрликка кумилади..
УзПИТИ тадқиқотларидан маълум булишича, оғир қумоқ, типик бўз тупроқпарда захоб чуқур жойлашган шароитда намловчи қувурлар ораси 60 см, уларнинг ички диаметри 16-20 мм. (17.1-чизма), янги узлаштирилган буз-утлоқ, механик таркиби енгил хумоқ тупроқпарда мос ҳолда 90 см; 16-32 мм. (17.2-чнзма) бўлгани маъқул. Шунда ҳар гектарга полиэтилен қувурлар сарфи 1,5 марта камаяди.
Аммо механик таркиби турлича бўлган кўплаб тупроқ типлари учун ТС параметрлари, шу жумладан, зироатлардан юқори ҳосил олиш учун уларнинг сув-озиқа тартиби, шўрланган тупроқлар учун туз-сув мувозанати ўрганилмаган.
Захоб чуқур жойлашган ерларда ён томондан намланиш бўлмаганда 60 ва 90 см. ли эгат оралиқларида вариант 4 кдторли, ундаги икки ён қатор ҳимоя, 2 марказий қатор ҳисобли бўлади.

Захоб юза жоАлашган ерларда вариант сеялканинг икки ўтишига тенг, яъни 8 қаторли бўлиб, улардан 4 таси ҳисобли, қолганлари ҳимоя қаторлари вазифасини утайди.


ТСда намлатгич - қувурларнинг мақбул узунлигини аниқпашда кам нишаблик даражаси гтаст, захоб юза жойлашган ерларда фенологик кузатувлар, турли ҳисоб- киггоблар, тупроқ намлиги устида кузатувлар бўлакчанинг ҳар 0-50 м, 50-100 м, 100-150 м, 150-200 м ва ҳ.к. нуқгаларида олиб борилади. Нишаблиги катта (> 0,007) захоб чуқур бўлганда эса ҳисоблар ва кузатувлар 0-40 м, 40-50, 50-60 м ва ҳ.к. бўлакчаларда амалга оширилади.
ТСда сув ўлчагич - ҳисоблагичлар, сув ўлчагич идишлар, сув ўлчагич банкалар ёрдамида бажарилади. Захоб чуқур бўлган ерларда ТСда 1000 м3/га меъёрда сув берилса, намлик 4 м. чуқурликкач» ўзгаради. Шу боис сув мувозанатини ҳисоблашда тупроқ намлиги бўйича намуналарни 4 м.гача чуқурлиқдан олиш тавсия этилади.
Намлатгич сифатида тешикчали полиэтилен қувурлардан фойдаланиш, уларни ерга кавламасдан кумишларини механизаииялашга имкон беради. Бунда собиқ Бутун иттифоқ илмий-ишлаб чиқариш бирлашмаси «Радуга»да яратилган хандаксиэ осма қувур жойлаштиргич ишлатилади.
ТС бўйича тажрибалар қўйишда Намлатгич қувурларни ётқизиШ учун ЭТЦ-161 маркали эксковатор-хандак очгични қўллаш мумкин. У полиэтилен намлаттич қувурлар учун 400 мм. кенгликдаги хандак очади.



Download 2.39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   57




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling