Dars №1 Darsning mavzusi: Kirish Darsning maqsadlari

Darsning maqsadlari:A) Ta`limiy: O`quvchilarga Irsiy (genotipik) o'zgaruvchanlik haqida tushuncha berish.
B) Tarbiyaviy: O`quvchilarni vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash V ) Rivoj lantiruvchi: O`quvchilarda mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish
Kompetensiyaviy maqsad : O`quvchilar Irsiy (genotipik) o'zgaruvchanlik haqidagi bilimlarni bilishi Dars turi: A) Yangi bilimlarni o`zlashtirish darsi
Dars uslubi: a) og`zaki b) ko`rgazmali
Darsning usuli: suhbat, bahs, test Darsning jihozi:Darslik, ko`rgazma DARSNIG BORISHI:

№	Reja asosida dars bosqichlari	Saflangan vaqt
1	Tashkiliy qism, sinfda psixologik iqlim yaratish	5 minut
2	O`tilgan mavzuni har xil usullar yordamida so`rash va baholash	10 minut
3	Yangi mavzu bayoni	20 minut
4	Mustahkamlash va xulosalash	7 minut
5	Uyga vazifa berish	3 minut

Organizm genotipining o'zgarishi bilan boradigan va bir nechta avlod­larda saqlanadigan o'zgaruvchanlik irsiy o'zgaruvchanlik deyiladi. Ba'zan bu­lar aniq ko'zga tashlanadigan o'zgarishlar bo'lib, ularga: kalta oyoqli qo'y-larning paydo bo'lishi, tovuqlarda patning bo'lmasligi (130- betdagi 66-rasmga qarang) mushuk barmoqlarining ayri bo'lishi, pigmentlarning bo'l­masligi (albinizm), odamlarda barmoqlarning kalta bo'lishi (130- betdagi 67-rasm) va ko'p barmoqlilik (polidaktiliya) (131- betdagi 68- rasm) kabilarni misol qilib ko'rsatish mumkin.
To'satdan vujudga keladigan va qat'iy ravishda nasldan naslga o'tadigan o'zgarishlar natijasida xushbo'y no'xatning kalta poyali navlari, qat-qat to-jibarg hosil qiladigan o'simliklar va juda ko'p boshqa belgilar paydo bo'lgan. Ko'pincha ular juda kichik, lekin sezilarii o'zgarishlar hisoblanadi. Genetik materialning irsiy o'zgarishiga mutatsiyalar deyiladi.
Mutatsiyalar gen yoki xromosoma tuzilmasining o'zgarishi tufayli hosil bo'ladi va tur ichidagi xilma-xillikning birdan-bir manbai bo'lib xizmat qiladi. Mutatsiyaning namoyon bo'lish xarakteri. Mutatsiyalar dominant va retsessiv bo'ladi. Ularning ko'pchiligi retsessiv bo'lib, geterozigota hol-dagi organizmlarda yashirin holda uchraydi. Bu holat turning yashashi uchun muhim ahamiyatga ega. Odatda mutatsiyalar zararli bo'lib, orga­nizmning nozik muvozanatdagi biokimyoviy jarayonlar tuzilishiga o'zgartirishlar kiritadi. Dominant mutatsiyaga ega organizmlar gomo va geterozigota holatlarda yashovchan bo'lmaydi va individual rivojlanishning dastlabki bosqichlaridayoq nobud bo'ladi. Tashqi muhit o'zgarishi natijasida ilgari zararli bo'lgan mutatsiyalar, organizmga foydali ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bunday mutatsiyalarni tashuvchi organizmlar tabiiy tanlanish natijasida
somatik hujayralarning genlari o'zgarsa, bunday mutatsiyalar shu organizmning o'zida namoyon bo'ladi va jinsiy ko'payishda keyingi avlodga o'tmaydi. Biroq jinssiz ko'payishda, agar organizm hujayra yoki hujayralar to'plamidan ko'payayotgan va unda o'zgargan — mutatsiyaga uchragan gen bo'lsa, bunday mutatsiyalar somatik mutatsiyalar deb ataladi va ular keyingi avlodlarga o'tishi mumkin..
Mutatsiyalarning paydo bo'lish darajalari. Bir gen doirasidagi bitta yoki bir nechta nukleotidlarning o'zgarishi yoki almashinishi bilan bog'liq muta­tsiyalar gen yoki nuqtali mutatsiyalar deb ataladi. Ular oqsillar tuzilishiga o'zgarishlar kiritadi, ya'ni polipeptid zanjirdagi aminokislotalarning ketma-ketligi yangilanadi va shu bilan oqsil molekulasining funksional faolligini o'zgartiradi.
Xromosoma tuzilmasining o'zgarishi xromosoma mutatsiyasi deb ataladi. Bunday mutatsiyalar xromosomaning ma'lum bir qismining yo'qolishi tu­fayli vujudga keladi.Ayrim hollarda xromosomadan ajralgan qism gomologik bo'lmagan xro­mosoma bilan birikib, genlarning yangi kombinatsiyasini paydo qiladi va ular­ning o'zaro ta'sir xarakterini o'zgartiradi.Urug'lanish davrida bunday gametalarning normal gaploid gameta bilan qo'shilishi natijasida hosil bo'lgan zigotada mazkur turga xarakterli bo'lgan diploidli to'plamga nisbatan xromosomalar soni bittaga ko'p yoki kam bo'ladi. Bunday holatlarda genlar muvozanatining buzilishi organizm rivoj-lanishining buzilishiga olib keladi.Sodda hayvon va o'simliklarda ko'pincha xromosomalarning gaploid to'plamga nisbatan karra ortishi kuzatiladi. Xromosomalar to'plamining bun­day o'zgarishi poliploidiya deb ataladi. Poliploidiyaning darajasi har xil bo'ladi. Sodda hayvonlarda xromosomalar soni bir necha yuz barobarga ko'payishi mumkin.