dars: soat juftlik An`anaviy ertak va afsona

Tarixiy manba
Tarixiy manbalarning guvohlik berishicha, Ko‘hinur Kakatiya qirolligining (Hindiston) Guntur viloyatida dun­yodagi eng qadimiy olmos konlaridan birida topilgan. Bu kon 1730 yili braziliyaliklar tomonidan qayta kashf etilmaguncha faqat mana shu olmos uchun ham eslanar edi. Ilmiy manbalarda "Golsonda" nomi bilan tilga olinadigan ushbu kon olmoslari o‘zining sofligi, shaffofligi va tiniqligi bilan bosh­qalaridan ajralib turadi. Ular juda noyob va kamyobdir.
Mazkur olmos dastlab Kakatiya qirolligining mulki hisoblangan. Kilji dinas­tiyasiga mansub bo‘lgan bu olmosni G'iyosiddin Tug‘liq Shoh keyinchalik o‘z hoqoni Ulug‘ xonga yuboradi. Shu tariqa barcha oltin, marvarid, fil suyaklari bilan birga Ko‘hinur ham imperiya mulkiga aylanadi. Keyinchalik bu olmos 1526 yildan boshlab to Britaniya bosqinigacha imperiya sohibi Bobur va uning avlodlari ixtiyoriga o‘tadi.
Ko‘hinur birinchi marta 1526 yili "Boburnoma"da eslanadi. Unda yozilishicha, olmos 1294 yili noma'lum Malva rojasiga tegishli bo‘lgan. Bobur mazkur olmosning qiymati "Tamomi olamning ikki yarim kunlik sarfiga barobar" ekanini aytadi.
Boburiylar olmosi
Bobur va uning farzandi Humoyun o‘z xotiralarida Ko‘hinurni "Boburiylar olmosi" deb eslashadi. O'sha payt­da olmos Gvalior viloyatini boshqarayotgan rojalarga tegishli bo‘ladi. Bobur qo‘shiniga qarshi shafqatsiz jang olib borgan Dehli sultoni Iskandar Lodi tor-mor etilgach, uning barcha mulklari Boburga o‘tadi. Shundan so‘ng Humoyun qo‘shini bilan Dehlidan o‘tib, ketma-ket qasr­larni ishg‘ol qilib borib, olmosni roja Bikramadityaning xotinidan yuksak e'tirof ila qabul qilib oladi. Olmos Humoyunning vafotidan so‘ng oz vaqt uning bosh vaziri Jalolxon tasarrufida bo‘ladi. Humoyunning o‘g‘li buyuk sarkarda Akbar umri davomida olmosga biron marta ham qo‘li tekkizmaydi. Ke­yinchalik afsonaviy tosh Shohjahon ixtiyoriga o‘tadi.
Ma'lumki, Shohjahon mash­hur Toj Mahalni qurdiradi. Keyinchalik, uning o‘g‘li Avrangzeb uni Lohurdagi Badshoshi masjidiga joylashtiradi. Olmos u yerda Nodirshoh davrigacha (1739 yili) saqlanadi.
O'z davrida Nodirshoh Ko‘hinurni "Agar bir odam beshta tosh olib birini sharqqa, birini g‘arbga, birini shimolga, birini janubga va beshinchisini osmonga otib, toshlar yetgan manzil oralig‘ini oltin, marvaridlar bilan to‘ldirsa, Ko‘hinur qiymatiga teng boylik bo‘ladi" degan edi.
1747 yilda Nodirshohga uyushtirilgan suiqasddan so‘ng olmos Afg‘onistonga, Ahmad shoh Abdaliy ixtiyoriga o‘tadi. 1830 yili Shoh Xo‘ja Afg‘onistonni bosib olganidan so‘ng tosh yana Lohurga, keyinchalik esa Panjobga Maxaraja Ranjit ixtiyoriga o‘tadi.