Darslik. O‘zr oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus, kasb- hunar ta’limi markazi. Qayta ishlangan 5-nashri.Ò

9.5. Iqtisodiy o‘sishning siklli bo‘lishi
Iqtisodiyot umuman ilgarilab borsa-da, uning o‘sishi bir me’yorda
va ravon kechmaydi. Iqtisodiyotga to‘lqinsimon harakat xos. Тo‘lqin
ko‘tarilib  va  pasayib  turgani  kabi,  ishlab  chiqarishda  o‘sish  bilan
birgalikda  uning  pasayib  ketishi  ham  yuz  beradi.  Iqtisodiyotning
to‘lqinsimon rivojlanishi quyidagi chizmada ko‘rsatilgan:
Chizmada  iqtisodiyot  A,  C,  E
nuqtalarida yuqoriga ko‘tarilganligini,
B,  D,  Z  nuqtalarida  uning  pasay-
ganligini  ko‘ramiz.  Iqtisodiyot  bir
maromda faqat ko‘tarilib borganda
edi,  uning  harakati  OM  bissektrisa
chizig‘i shaklida bo‘lar edi. Ammo
amalda  bunday  bo‘lmaydi.  Iqtiso-
diyotda ko‘tarilish va pasayish uzluksiz
o‘rin almashib turishini kuzatamiz.
Y
al
pi
 i
ch
ki
 m
ah
su
lot
Vaqt
A
B
C
D
E
M
Z
M

---

91
Siklli  o‘sish  davriy  o‘sishni  bildiradi.  Xo‘sh,  nima  uchun
o‘sish shunday  bo‘ladi? Buning  sabablari ko‘p,  lekin  asosiysi
jami  talab  (Т
B
)  va  taklif  (Т
f
)  o‘rtasidagi  muvozanatning  bu-
zilishidir.  Jami  talab  —  bu  barcha  subyektlarning  (xonadon,
firmalar, davlat va jamoat tashkilotlarining) yig‘ma talabi hi-
soblanadi.  Jami  taklif  barcha  ishlab  chiqaruvchilarni  hamma
bozor (resurs bozori, iste’mol tovarlari bozori)ga chiqargan va
ma’lum vaqtda taklif etilgan tovar va xizmatlarning summasidir.
Iqtisodiyot bir maromda borishi uchun  Т
B 
=Т
f  
bo‘lishi zarur.
Iqtisodiyotda noaniqlik bo‘lganidan, muvozanat buzilib Т
B
>Т
f
yoki Т
B
<Т
f 
 yuzaga keladi. Odatda, Т
B
<Т
f 
 bo‘lganda yoki taklif
ortib  qolganda,  bozor  kasod  bo‘ladi,  tovarlar  yaxshi  foyda
b er a d ig a n  na rxd a   sotil may  qol a di,  ch unki  buni  b ozor
ko‘tarmaydi, ishlab chiqarish qisqaradi, natijada uning pasayishi
yuz  beradi.  Aytilgan  nomuvofiqlik  butun  milliy  bozorda  yuz
berganda ishlab chiqarish qisqarishga moyil bo‘ladi.