Davlat shakllari ( boshqaruvi, tuzilish shakli, siyosiy rejimi va funktsiyalari). Darsning maqsadi

Davlatning asosiy aashaшакллари

Davlatning tuzilish shakli

Boshqaruv shakli

Rеspublika

Monarxiya

Unitar davlat

Konfеdеratsiya

fеdеratsiya

Davlat (siyosiy) rеjimi

Parlamеntlik

Prеzi dеntlik

Chеklan magan

Сhеklangan

Davlat o’z funktsiyasini faol amalga oshirishi, uning mexanizmini sifatli va uyushkoklik bilan harakat qilishi uchun davlat xokimiyatiningi tashiliyligi talab etiladi.

Davlat xokimiyatining oliy organlari qanday yo’zaga keladi, u xududiy jixatdan qanday printsiplarga asosan qurilgan, ular o’zaro va aholi bilan qanday aloqada bo’ladi hamda harakat qiladi, ular qaysi usullarga binoan amalga oshiriladi, degan savollarga davlat shakli javob beradi.

Davlatning shakli deganda – boshqaruv, davlat tuzilishi va siyosiy rejimi kabi elementlarni o’z ichiga olgan hususiyatlariga aytiladi.

Davlatning shakli tushunchasi o’z ichiga quyidagilarni:

-Oliy davlat xokimiyatining tashkilotini, uning paydo bo’lish manbalarini,

-Xokimiyat oliy organlarining xalk bilan o’zaro munosabatlari printsiplarini; qamrab oladi .

-Davlat xokimiyatining xududiy tuzilishi hamda davlatni uning tarkibiy qismlari bilan o’zaro munosabatini;

-Davlat xokimiyatini amalga oshirish usul va uslublarini.

Davlat shakli uning paydo bo’lishi va taraqqiyotining konkret tarixiy shart-sharoitlari bilan bog’liqdir.Unga davlatning moxiyati, tarixiy tipi xal etuvchi ta'sirini kursatadi. Masalan, feodal tipdagi davlatga – boshqaruvning monarxiya shakli, burjuaziya tipiga – respublika shakli mos keladi.

Davlat shakli mamlakatdagi siyosiy partiyalarning munosabatlariga, ayniqsa u davlatning paydo bo’lish davrida ko’p jixatdan bog’liq bo’ladi.

Misol qilib, Angliyadagi oldingi revolyutsiyalarning sodir bo’lishi feodallar bilan burjuaziya o’rtasidagi kompromissga (murosaga) olib keldi, natijada konstitutsion monarxiyaning tashiliy qismi karor topdi.

Konstitutsiya – yosh burjuaziyaning talabi bo’lsa, monarxiya – feodallarga yon berish bo’ldi.

Davlat shakliga mamlakatning milliy tarkibi, tarixiy an'analari, xududiy xajmi va boshqa omillar ta'sir etadi.

Aytib o’tgandek, davlatning shakli uning moxiyati bilan chambarchas bog’liqdir. Davlatning moxiyati davlat xokimiyatini kimga qarashli ekanligini, uning sub'ektini aniqlashga yordam beradi hamda uni kim amalga oshiradi dagan savolga javob berada.

Davlatning shaklini o’rganish esa xokimiyat davlatda qanday tashkil qilingan, u qaysi organlar orqali taqdim etiladi, bu organlarning paydo bo’lish tartiblari qanday, ularning vakolat muddatlari va davlat xokmiyatni amalga oshirish usullari va boshqalarni tushunishga yordam beradi.

Shunday qilib, davlat shakli, yuqorida aytilgandek, o’z ichiga uch tomonni kiritadi:

Boshqaruv shaklini, ya'ni davlatning xokimiyati va oliy boshqaruv organlarining paydo bo’lishi va tashkil topishining ma'lum tartibi;

Davlat tuzilishi shaklini, ya'ni davlatning xududiy tuzilishini, markaziy, regional va mahalliy xokimiyatlarning o’zaro munosabatlarini ma'lum tartibini;

Siyosiy (davlat) rejimini, ya'ni siyosiy xokimiyatni amalga oshirishning yo’llari va usullarini.

Bu xozircha davlat shaklini tushunishga bo’lgan umumiy yondoshishlardir holos.Uni to’la tushunish uchun har uchala blok (yunalish) ni chuko’r ko’rib chiqish zarur bo’ladi, ya'ni ularning o’zaro harakatlarini hamda davlatni bir necha yo’z yillar davomida o’rganishning nazariy siyosiy-huquqiy fikrlari (qarashlari) nima uchun davlat shaklining shaxsan shu uchta tomonini ajratib kursatganligini va x.