Davr oraliq’idagi tarixiy atamalarni o`z ichiga oladi. Tarixiy atamalarning ma`nosi yillar o`tishi bilan o`tmishning ma`lum davriga xos holda o`zgargani tez-tez kuzatib turilgan

Benefitsiy — G’arbiy Yevropada ilk o`rta asr davrida saroyda, ma`muriy organlarda. 
ko`pincha harbiy sohada muayyan xizmat qilish formasi. SHu sababli odatda benefitsiy deganda 
erga harbiy (ritsarlik) xizmatini o`tash sharti bilan egalik qilish tushuniladi (bu prekariydai farqli 
o`laroq, asosan, dehqonchilik tipidagi er egaligi edi). Benefitsiy umrbod beriladi. Er olgan 
kishining belgilangan shartlari bajarmasligi er egasining benefetsiyni bekor qilishga sabab 
bo`lardi. 
Yer olgan kishi vafot etganida benefitsiy yoki yangi shartnoma asosida vorisga o`tkazilardi 
yoki ilgarigi er egasiga k,aytarib berilardi. Benefitsiyning tarqalishi Franklar davlatidagi agrar 
tuzumda VIII asrda ro`y bergan o`zgarishning ifodalaridan biri bo`ldi. Mulkni tamomili in`om 
qilish o`rni «benefitsiy» sifatida umrbod foydalanish uchun sovg’a qilish egalladi. 
Benefitsiyning vujudga kelishi franklar jamiyatining ijtimoiy strukturasiga katta ta`sir ko`rsatdi. 
Benefitsiylarning harbiy qatlami vujudga kelib, u erga eglik qilish jixatidan qirol hokimiyatiga 
bog’langan holda yangi ijtimoiy zaxirani yaratdi. Benefitsiyni k,irollargina emas, balki boshqa 
yirik feodallar ham berardilar. Natijada ayrim feodallar o`rtasida erga egalik xuquqi sohasida 
aloqalar vujudga keldi. SHu tarzda benefitsiy franklar davlatining mustahkamlanishiga xizmat 
qildi. Ammo feodallashish jarayonida benefitsiylar uz mulklarini merosga aylantirishga tobora 
ko`proq intiladilar, bo`nga birinchi galda yirik er egalari muyassar bo`ldi. XI — XII asrlarda 

---

33 
benefitsiyning umrbod beriladigan in`omdan merosga qoldiriladigan feodal mulkiga – feodga 
aylanishi feodallashish jarayonining muhim tomonlaridan biri bo`ldi. Ilgari qirol bilan 
chambarchas bog’langan benefitsiy egalari tobora mustaqil bo`la borib, ularning ko`plari 
tamomila erkin bo`lib olishdi. Yirik benefitsariylar qiroldan qudratliroq bo`lib qoldilar, bu esa 
qirol hokimiyatining zaiflashuviga va davlatning bo`linib ketishiga sabab bo`ldi. Karl Martell 
boshlagan hamda uning o`g’li Pipin va nabirasi Buyuk Karl davom ettirgan agrar to`ntarishning 
natijasi ana shunday bo`ldi. 
Benefitsiyga Rus’da «milost’» (exson), keyinchalik pomest’e, Vizantiyada — proniya, 
arab davlatlarida iqto, Hindistonda — jagir atamalari taxminan muvofiq keladi. 
Katolik cherkovida benefitsiy — cherkov lavozimini va u bilan bog’liq bo`lgan 
daromadlarni bildiradi. 
Gayda — Angliyada ilk o`rta asr davrida bir oilaga tegishli jamoa eri. Erning o`rtacha 
xajmi 120 akr xaydalgan erni tashkil kiladi (1 akr— 0,4 gektarga teng). Xaydalgan er bilan bir 
qatorda gaydaga yaylov erlari ham kirardi. 
Ganza — XIV— XVI asrlarda (ragman 1669 yilgacha) Lyubek boshchiligida bo`lgan 
shimoliy nemis shaharlarining savdo ittifoqi ganzadir. XI — XII asrdagi nemis savdogarlarining 
vorisi sifatida vujudga keldi. Nemis savdogarlari SHimoliy va SHarqiy Yevropa savdagorlar 
nisbatan zaif bo`g’gan sharoitda nemislarning slavyan mamlakatlarining mustamlakaga
aylantirish sohasidagi muvaffakiyatlardan foydalanib va nemis ritsarlik ordenlarining harbiy 
kuchlariga olgan–edilar. XIII asrning boshlarida SHimoliy nemis shaharlarining ayrim
guruhlari, boshqa mamlakatlarda savdo imtiyozlarini qo`lga kiritdilar va u erda (avvalo 
Golland, Visbi shaxrida) o`z kontoralarini asosladilar, bu erdan nemis savdogarlari Novgorodga 
kirib keldilar. XIII asrning ikkinchi yarmida SHimoliy va Boltiq dengizlari o`rtasida qo`ltiq 
bo`ylab o`tadigan yo`lni himoya qilish va birgalikda pul chiqarish uchun Lyubek, Gamburg, 
Lyuneburg, SHtral’zund va boshqalar o`rtasida bitim tuzildi. 1356 yili «nemis Ganzasi» degan 
nomni olgan va 70 shaharni birlashtirgan ittifoq 1367 yilda shaharlarning birinchi umumiy 
s`ezdida uzil—kesil shakllandi. Ganza shaharlarida iqtisodiy hayotning negizi asosan savdoda 
bo`lib, hokimiyat savdogarlar patritsasi qo`liga o`tgan edi. Ittifoq chet ellar bilan savdoni 
monopolizatsiya qilibgina qolmay, patritsiylar hukmronligini ham saklar edi. Ganza mustaqil 
siyosiy organizmga aylanib, Germaniya imperiyasining tarkibiy qismlaridan bo`lib qoldi. Uning 
qudrati Daniya bilan urushda (1367– 1370) namoen bo`ldi, bu urush Ganzaning to`la g’alabasi 
bilan tugallandi. Bu — Ganzaning eng ravnaq topgan davri bo`ldi. Uning tanazzuli XV asr 
o`rtalarida boshlandi. Ganza shaharlarida tsex hunarmandlarining qo`zg’olonlari ko`tarildi. 
Ganzaning ayrim a`zolari o`rtasida raqobat kuchayib, bu narsa Germaniyadagi 
mustahkamlanib olgan hududiy knyazlarga Ganza shaharlarini buysundirishga imkon berdi, 

---

34 
natijada turli viloyatlardagi Ganza shaharlari o`rtasida aloqa zaiflashib qoldi. Angliya va 
Niderlandiyada sanoat va savdoning o`sishi ularga Ganzada ustunlik qilish imkonini yaratdi. XV 
asr oxirlarida markazlashgan Rus’ davlati tarkib topaetgan davrda Ivan III Novgorodni 
Moskvaga qo`shib olgandan keyin (1478) Ganza savdogarlari shahardan haydab chiqarildi. 
Amerikaning va Xindistonga savdo yo`lining ochilishi, jahon savdosi markazlarining Atlantika 
okeaniga ko`chishi Ganzaga uzil—kesil zarba berdi. Ganza shaharlarining oxirgi s`ezdi 1669 
yilda bo`ldi.