Davr oraliq’idagi tarixiy atamalarni o`z ichiga oladi. Tarixiy atamalarning ma`nosi yillar o`tishi bilan o`tmishning ma`lum davriga xos holda o`zgargani tez-tez kuzatib turilgan

Diniy mavzudagi tarixiy atamalar. 
IV — VI asrlarda German xalqlarining buyuk ko`chishida g’oyat muhim rol’ o`ynadi, bu 
ko`chish natijasida G’arbi Rim imperiyasi hududida varvarlar qirolliklari tashkil topdi. I—II 
asrlarda paydo bo`lgan Xristian dini uchta asosiy tarmoqqa bo`linib ketdi: Pravoslav, Katolik va 
Protestan diniy mazxablari. 1054 yilda Xristian cherkovi SHarqiy (provoslav) va G’arbi (katolik) 
cherkoviga bo`lindi. 
Pravoslav dini — asosan greklarda, bolqon slyavanlarida, ruminlarda tarqalgan va 
Rossiyada chor samoderjaviyasi davrida davlat dini bo`lib hisoblangan. Xristian dini asoslari IV 

---

37 
— XI asrlar o`rtasida Vizantiyada rivojlandi. (Pravoslav cherkovining grek— SHarqiy nomi ham 
shundan kelib chiqqan.) 
Katolik dini — yoki Rim katolik cherkovi asosan janubi — G’arbi va Markaziy Yevropa 
hududida, Markaziy va Janubiy Afrika aholiey o`rtasida tarqalgan. Xristian dini mazxablaridan 
biri katolik dinining markazi Rim cherkov boshlig’i esa Rim episkopi, erdagi papadir. Katolik 
dini XI asrga kelib mustaqil diniy tashkilot sifatida shakllandi, Katolik dini o`zining o`rta asrlar 
tarixida ommani ezish.xurofot tarqatish, dunyoviy bilim soxiblarini kuvg’inga solish (Galileyni 
badkor qilish, J. Brunoni gulxanda yondirish) quroli bo`lib xizmat qilib keldi. 
Papalik ital’yan savdo respublikasi bilan ittifoqlikda salb yurishlariga rahbarlik qildi. Katta 
pul zaxiralariga ega bo`lgan rim— katolik cherkovi (ayniqsa monastirlar) o`rta asrlarda yirik 
sudxurlarga aylanib ketishdi. O`rta asrlardaek bir qator mazxablarga kirib borgan va keyin rim 
katolik cherkoviga qarshi karatilgan xaraqatlar ayrim SHimoliy va G’arbi Yevropa 
mamlakatlaridan katolik dinini siqib chiqarishga olib keldi. CHerkov bu ommaviy xaraqatlarga 
qarshi ayovsiz reaktsiya bilan javob berdi. Katolik cherkovi XIII asrda frantsiskanlar va 
domtsnikanlarni hamda XVII asrda esa — qattiq «harbiy» intizom asosida tashkil etilgan 
iezo`tlar ordeni kabi monarxlarning kurashchan ordenlarini ishga solib, barcha kuchlarni 
kurashga safarbar etdi. 
Papa — Rim episkopi, katolik cherkovining boshlig’i. Papa apostol Petrning noibi 
hisoblanardi. Unga din va ahloq masalalarida gunohsiz deb nisbat berildi. Papa oliy ruhoniy 
kardinallar tomonidan odatda o`z ichidan saylab qo`yiladi.