Давранов қ. ҚИшлоқ ХЎжалик

Ички факторларга дастлабки ўсимликни қайси турга мансублиги, 
эксплант олинган орган, эксплантнинг ёши киради.
Ташқи факторларга эса, энг аввало озуқа муҳити таркиби, ҳарорат, 
ёруғлик (уни интенсивлиги ва фотодаврнинг узунлиги) киради. Морфогенезни 
энг кучли индуктори – озуқа муҳити таркибига кирувчи цитокинин ва 
ауксинларнинг ўзгариши ҳисобланади. Буни стимул ёки морфогенезнинг 
сигнали деб ҳам юритилади. Ауксинга нисбатан цитокининлар миқдори 
кўпроқ бўлганда, поя органогенези бошланади, тескари бўлганда эса (ауксин 
цитокининга нисбатан кўпроқ бўлганда) илдиз яхшироқ ривожланади (5-расм).
5 расм. 
Каллус тўқимаси морфогенетик 
реакцияси: 
А – пролиферация қилувчи каллус; 
Б – адвентив куртаклар;
В - илдиз (ризогенез) ҳосил бўлиши. 

---

44
Шуни ҳам алоҳида таъкидлаш лозимки, каллусли тўқималар 
культурасидан ҳосил бўлган илдиздан ҳеч қачон бутун ўсимлик ҳосил 
бўлмайди, пояли органогенезда эса дастлаб новда ҳосил бўлади ва уни кўпроқ 
ауксин сақлаган озуқа муҳитларига кўчириб ўтказилгандан кейин, ўзидан илдиз 
чиқаради ва бутун ўсимлик ҳосил қилади.
Ф.Скуг ва Е.Миллер, 1957 йилда ауксин ва цитокинин типидаги 
фитогормонларни балансидаги фарқ, бир томондан ҳужайрани табақасизланган 
ва ташкил бўлмаган прольиферацияга, иккинчи томондан эса, у ёки бу типдаги 
морфогенезни иккиламчи табақаланишини кучайишига олиб келишини 
таъкидлаб ўтган эдилар. Демак, ауксинлар ва цитокининлар, уларни бир-
бирларига нисбатига қараб, ёки табақасизланиши ва каллусли ривожланишга 
ўтиш ёки табақаланиш ва каллусли тўқималар морфогенезини чақириши 
нафақат ўсишни бошқариш балки дифференцировкани бошқаришга олиб 
келади. Шундай қилиб, озуқа муҳити таркибида: 
Ауксин 
 цитокинин  илдиз  каллусли тўқима