Давранов қ. ҚИшлоқ ХЎжалик

СИМБИОТИК АЗОТФИКСАЦИЯДА БИОТЕХНОЛОГИЯНИНГ 
ГЕНЕТИК АСОСЛАРИ 
Ўсимлик 
ривожини 
чеклаб 
қўядиган 
омиллардан 
бири 
азот 
етишмаслигидир. Озуқа сифатида азот етишмай турган бир пайтда ўсимлик 
азот билан ўралган ҳолатда бўлади. Маълумки, биз нафас олиб турган ҳавонинг 
қарийиб 80% ини молекуляр азот (N
2
) ташкил этади. Аммо бу азотни ўсимлик
тўғридан -тўғри ишлата олмайди. ×унки, молекуляр азотни организмга 
сўрилиши учун нитрогеназа деб номланувчи фермент фаолияти керак бўлади. 
Бу фермент барча эукариотлар сингари ўсимликларда ҳам учрамайди. Азот 
ютиш қобилияти фақатгина баъзи-бир прокариот организмларда учрайди, 
холос. Бундай организмлар ўсимликлар билан симбиоз ҳолатда яшаб, фаолият 

---

61
кўрсатадилар. Азот ютиш тизимини сунъий (ташқаридан туриб) ташкил қилиш 
учун энг аввало симбиотик азотфиксация жараёнининг генетикасини яхшилаб 
ўрганиб чиқиш лозим бўлади. 
АЗОТФИКСАЦИЯ ТИЗИМИНИНГ ХИЛМА-ХИЛЛИГИ ВА 
УЛАРНИНГ АСОСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ 
 
Азотфиксация 
хусусияти 
маълум 
бир 
таксонга 
мансуб 
микроорганизмларгагина хос эмас. Бундай хусусиятга деярли барча асосий 
гуруҳларга мансуб бўлган прокариотлар: грамманфий ва граммусбат 
эубактериялар, цианобактериялар, актиномицетлар ва архебактериялар эгалар. 
Кўпчилик азотфиксация қилувчи микроблар диазотрофлар ҳисобланадилар, 
чунки улар молекуляр азотни (N
2
) ягона азот манбаи сифатида ишлата 
оладилар. Аммо баъзи-бир бактериялар молекуляр азотдан фақатгина 
ўсимликлар иштирокидагина фойдалана оладилар холос (Rhizobium, Frankia).
Ниҳоят, бир қатор микроблар (Azorhizobium, Anabaena, Nostoc) ўзларида ҳам 
диазотрофия ҳамда ўсимликлар билан симбиозда яшаш хусусиятларини намоён 
этадилар.