Давранов қ. ҚИшлоқ ХЎжалик

Иккинчидан, ҳар иккала тизимда ҳам муносабатларнинг тизими – 
азотфиксация ва симбиоз тузилмалари тараққиёти турли ген тизимлари 
билан назорат қилинади ва уларни генетик усуллар орқали алоҳида-алоҳида 
таҳлил қилиш мумкин. 

---

90
Шу билан бирга кўриб чиқилган тизимлар орасида қатор фарқлар 
мавжудлиги 
ҳам 
равшандир. 
Биринчи 
фарқ 
шундан 
иборатки, 
цианобактериялар 
азотни 
тоза 
культурада 
фототрофлик 
билан 
мувофиқлаштирган ҳолда ўзлаштирса, ризобийларнинг кўпчилиги тоза 
культурада азотни ўзлаштира олмайди, фототроф ҳам эмас.
Шунинг учун ҳам цианобактерияларда азотфиксация қилувчи ҳужайра 
шакли – гетероцист ҳосил қилиш махсус механизми мавжуд, унда фотосинтез 
амалга ошмайди, нитрогеназанинг ҳимояси эса қалин ҳужайра девори орқали 
таъминланади. 
Цианобактерияларда 
гетероцисталарнинг 
ихтисослашувини 
таъминлайдиган мураккаб генлар тизими мавжуд, у диазотроф яшашга 
мосланиш 
орқали 
шаклланган 
бўлиб, 
бироқ 
симбиотик 
тизимда 
фойдаланилади.
Ризобийларда цитодифференциалланиш одатда фақат in planta ҳолатида 
амалга ошиб, нитрогеназанинг кислороддан ҳимояси билан боғлиқ эмас. 
Азотфиксация қилувчи симбиозларнинг келиб чиқиши ва эволюцияси 
ҳақидаги масала қизиқдир. Сўнгги йилларда дуккаклиларнинг симбиотик 
генлари молекуляр структураси ҳақидаги маълумотлар бу масалага ойдинлик 
киритиш имкониятини берди. Масалан, лядвинец (lotus japanicus) да nif гени 
аниқланган бўлиб, ундаги мутациялар тугунакларнинг ҳосил бўлмаслиги 
(инфекция иплари ривожини тўсиб қўйилиши) га олиб келади, бироқ 
ўсимликларнинг бошқа аъзолари тараққиётига таъсир кўрсатмайди. Бу геннинг 
оқсил махсулоти азот етишмаслиги (азотли очлик) шароитида гаметогенезни 
назорат қиладиган Mid chalomy domonas омилига гомологик бўлиб чиқди.
9-жадвал.