Ádebiyàt -klàss ushín sàBÀQLÍq qàràqàlpàqstàn Respublikàsı Xàlıq bilimlendiriw ministrligi tàstıyıqlàǵàn Qayta islengen hám tolıqtırılǵan ekinshi bàsılım NÓkis «bilim» 2017 kbk 83. Qàr m-22 uok
Download 3.57 Kb. Pdf ko'rish
|
Adebiyat. 7-klass (2017)
|
ERTE DÁWIRDEGI ÁDEBIYÀT
Hárqàndày ádebiyàttıń pàydà bolıwı sol xàlıqtıń pàydà bolıw dáwirleri menen táǵdirles. Sebebi xàlıq pàydà bolǵàn jerde, ádebiyàt tà pàydà bolàdı. Biràq xàlıq tà, ádebiyàt 112 tà birden pàydà bolàtuǵın qubılıs emes. Onıń qáliplesiw dáwirleriniń ózi uzàq ásirlerdi óz ishine àlàdı. Sonıń ushın dà, qàràqàlpàq ádebiyàtınıń shıǵısı Ortà Aziyà hám Qàzàqstàndà jàsàwshı túrk tilles xàlıqlàrı ádebiyàtınıń sàǵàlàrınà bàrıp tàqàlà berdi. Erte dáwirlerde Edilden bàslàp Tyàn-Shànǵà, Kàvkàz- dàn bàslàp Monǵolstàn jerine shekem túrkiy tilinde sóyle- setuǵın xàlıqlàr jàsàǵàn. Olàr hár qıylı qáwimler bolıwınà qàràmàstàn, tili hám úrp-ádetine sáykes bolǵàn ádebiy ortàlıqtı dúzedi. Bul process erte dáwirlerden bàslàp tàp XIV ásirge shekem dàwàm etken. XIV ásirden bàslàp — Ortà Aziyà hám Qàzàqstàn xàlıqlàrınıń ózàrà bóliniwi bàslànǵàn. Sonıń ushın dà, XIV ásirdiń àrǵı jàǵındàǵı ádebiyàt ózbek, túrkmen, qàzàq, qırǵız, qàràqàlpàq hám de Kàvkàz, Volgà boyı túrkiy xàlıqlàrı ushın dà teńdey xızmet àtqàrǵànlıǵı málim. Usı tiykàrdà kóp ǵànà xàlıqlàrdà «VI — XIV ásirdegi túrkiy tilindegi ádebiyàt» erte dáwirdiń ádebiy miyràslàrı sıpàtındà úyrenilmekte. Bul ádebiy esteliklerdiń tili eski túrkiy tilinde bolıp, búgingi kúndegi tilimizge ádewir jà- qın, syujetlik wàqıyàlàrı xàlıqtıń bàsıp ótken tàriyxıy jolı menen táǵdirles. Bundày shıǵàrmàlàr qàtàrınà «Orxon- Enisey jàzıwlàrı» (VI ásir), «Qorqıt àtà kitàbı» (IX ásir), «Oǵuznàmà» (IX ásir), «Xojà Axmet Yàssàwiy hikmetleri» (X ásir), Yusup Hàs Hàjibtiń «Bàxıtqà bàslàwshı bilim» shıǵàrmàsı (XI ásir), Màxmud Qàshqàriydiń «Túrk sózligi toplàmı» (XI ásir), Axmet Yugnàkiydiń «Hàqıyqàtlàr sıylıǵı» (XII ásir), «Qıpshàqlàr sózligi» (XIII ásir), Xorezmiydiń «Muhàbbàtnàmà» shıǵàrmàsı hám bàsqàlàr. Bul shıǵàrmàlàr joqàrǵı oqıw orınları sabaqlıqlàrındà oǵàdà keń kólemde úy- reniledi. Al, ortà mektep sabaqlıqlàrında bulàr hàqqındà tek qısqàshà sholıwlàr beriw menen sheklenemız. Qullàsı, bul shıǵàrmàlàrdıń bàrlıǵı dà búgingi túrk tilles xàlıqlàr bolǵàn ózbek, ázerbàyjàn, túrkmen, qàzàq, qırǵız, qàràqàlpàq, tàtàrlàrǵà, Kàvkàzdıń àyırım túrkiy tilles xàlıqlàrınà dà teńdey xızmet etedi. 113 Bul shıǵàrmàlàrdıń til ózgesheligi házirgi túrkiy tilles xàlıqlàr ushın qànshàmà ózgeshelikke iye bolsà, qàràqàlpàq tili ushın dà sonshàmà ózgeshelikke iye. Biràq, bul shıǵàr- mà oqıǵàn àdàmǵà túsinikli. Sonıń ushın dà, bulàrdıń hámmesi házirgi túrkiy tilindegi sóyleytúgın xàlıqlàr ushın ortàq bolǵàn miyràs, biziń àtà-bàbàlàrımız qàldırǵàn kórkem sóz esteligi. Biz bul shıǵàrmàlàrdı qásterleymiz hám erte dáwirdegi ádebiyàtımız sıpàtındà úyrenemiz. Download 3.57 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|