Denov tadbirkorlikva pedagogika instituti

Mavzuning o’rganilganlik darajasi. Aliyev M. G., Ishanxo'jaeva D. A., Xachiev G. A. Jahon mintaqalari iqtisodiyoti va moliyasi taqqoslash raqamlarida. –T., 2003 yil.; Vavilova E.V. Dunyoning iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi. Qo'llanma. – M., 2006 yil.; Soliyev A., Muhammadaliev R.. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya asoslari. –T., 2005.; va boshqa monografiyalardan foydalanildi. Bu manbalarda arxeologik yodgorliklar haqidagi ma’lumotlar yozilganligini bilishimiz mumkin.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Ushbu kurs ishimni ko’zlangan maqsad Oʻrta asrlarda Yaponiyaning ijtimoiy iqtisodiy hayoti haqidagi ma’lumotlarni o’rganish va bu ma’lumotlarni talabalarga yetkazish.
Kurs ishining tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish,asosiy qism,xulosa va foydalanilgan adabiyotlar qismlaridan iborat. Asosiy qismda 2 ta bob va 4 ta reja orqali mavzu yoritib berilgan


I-bob ILK O‘RTA ASRLARDA YAPONIYA MADANIYATI
1.1 ILK O‘RTA ASRLARDA YAPONIYA
V -VI asrlarda Yaponiya. Yaponiyaning eng qadimiy aholisi mwlarning ajdodi Ebisu hisoblangan. Era boshlarida ular Xonsyu orolining shimoli sharqida yashaganlar. Ularning etnikkelib chiqishi uzil-kesil aniqlanmagan, ba’zi tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, ular Malayya, Hindi-xitoy vaindoneziya bilan bogliq. Yapon orollariga bir necha bor koreyslar, xanlar va turli m anjur
tungus qabilalari kirib kelib, ebisulami shimolga surib chiqarganlar.
Natijada etnikavalashuv jarayoni yuz bergan. Qabilalarichida
eng kuchlisi bo'lgan YamatoIII asri oxiri —iV asr boshlarida
qo'shnilarini bo'ysundirib, Xonsyu oroli markaziy qismida Yamato
qabilalarittifoqini tuzgan. Yaponlarning ajdodlari dehqonchilikuchun qulay joylarga o'r-nashganlar.ill—VI asrlarda asosiy qishloq xo'jalikmahsuloti
sholi bo'lgan. Sug'orish tannoqlari qurilgan. Qabila sardorlari bu
ishlarga majburiyat sifatida barchani jalb etganlar. V asrdan boshlab
pillachilikrivojlana boshlagan.ilkasrdan ko'chib kela boshlagan
xitoy va koreyslar mohir hunarmandlar hisoblangan. V asrda Xitoyning g'arbiy tumanlari ko'chmanchilar hujumiga duchor bo'lgach, koreys-xitoylarning ko'chib kelishi odatiy holga aylangan. Ko'chib kelganlar aholining «be» deb atalgan qismi tarkibiga kirgan. Be tarkibiga m ag 'lub etilgan jam oa boshliqlari avlodi, «ma’lumotlilar», qo'riqchilar ham kirgan. Suloilasi keyinroq tabaqalasha boshlagan. Uning asosiy qipsmi qadimgi Rim kolonlari ahvoliga tushgan. Ular yer va hunana biriktirilgan (podshoyoki feodal mulkida) bo'libgan Faqat uy xo‘jaligida qo'l mehnatidan fydalanilgan. Malisuk) ishlab chiqarishning rivoji oqibatida V asr boshlarida bozorlar paydobo'lgan. Ularning dastlabkisi Xonsyu
markazida Osaka shahridagi «Xitoy bozori» bo'lgan. Savdoasosan
kuzda hosil yig'ilgandan so'ng bo'lgan. Yapon q o'rg'onlaridan
xitoy tangalarining lopilishi xitoylar bilan savdoaloqalarining mav-
judliginiisbotlaydi.iV—VI asrlarda qabilailliloqi boshlig'i amalda hukm dor vazi-
fasini bajara boshlagan.zodagonlar davlat va saroy amaldorligi
lavozimlarini egallaganlar. Quvi amaldorlarning yuqori amaldorlarga bo'ysunishi yuzaga kelgan. 598-yilda o'zarokurashayotgan aslzoda
guruhlaridan biri Soga boshchiligida podshoh o'ldirilgan. Soga gruppasi o'z ta’sirini koreys va xanlar olib kelgan buddaviylik
orqali mustahkamlashi natijasida yaponlarning qadimiy, milliy dini
sintoiylik(xudolar yoki —tabiiy kuchlarga ajdodlar ruhiga sig‘inish)
ta’siri kamaygan. Buddaviylikyangi tashkil topayotgan davlatning
mafkuraviy quroliga aylangan. Ag'darilgan podshoh oilasi vakili Syotoku Taysi hokimiyatuchun kurashda xitoy madaniyatini m a ’qul ko‘radigan saroy ahliga
tayangan. Ular Yapon tuzimiga koreys va xitoy elementlarini kiritish
tarafdorlari boiganlar. Syotoku Taysi faoliyati 604-yilda e’lon
qilingan «O'n yetii moddali qonun»da ko'rinadi.ilozir bu qonunlar
to‘plami VIII asrda to'ldirilgan degan fikrlar ham bildirilmoqda.
Bu qonunda buddaviylikva konfutsiylikta’siri kuchliligi seziladi.
Lekin, qonun kuchga kirmagan, chunki mavjud hokimiyat — Soga
guruhi qo'lida bo'lgan «qonun» podshohokimiyati kuchayishi
uchun sharoit tayyorlagan. Syotoku Taysi chet eldan siyosiy ko‘makqidirib, 607-yilda Xitoyga elchilar jo‘natgan. Uning davrida ko‘pzodagonlar bolalarini
Xitoyga oqishga yuborganlar.Koreya davlatlari bilan munosabatlar o‘zgargan. VI asrga qadar yaponlar koreyslaming o‘zarourushlarga aralashganlar. Silla
kuchayuvs oqibatida bu aralashuvzaiflashgan.ikkala taraf elchilari
ayriboshlangan. Yaponiyaga koreys rohiblari, m c ’inorlari, haykal-
taroshlari kelgan.³ 645-yilda koreys elchilarini qabul marosimida Soga vakillari qirib tashlangan va saroy yondirilgan. Natijada avvalgi podshoh avlodi
taxtga chiqqan. Bu davr «Buyuko'zgarishlar davri» («Таука») deb
nomlangan. 645-yilgi fitna bo’lsa «Tayka to'ntarishi» nomi bilan
tarixda qolgan. Shu vaqtdan Yaponiyada xitoycha har birimperator
hukmdorligini alohida belgilash tizimi qabul qilingan. Jumladan,
xitoycha chekyer tizimi ham kirib kelgan. Agrar munosabatlar.ilko‘rta asrlarda yer egaligiikki shaklda rivojlangan: davlat chekyer tizimi va merosiy yirikyer egaligi. 702-yilgi Yapon qonunlari t o‘plami « Tayxoryo» kodeksi bundan
dalolat beradi. Unga binoan barcha yer davlatniki deb e ’lon qilingan.
Bir dehqon xo'jaligi oila soniga qarab (6 yoshdan hisoblangan)
vaqtincha loydalanish uchun haydaladigan yer olgan. Erkakkishiikki
lan (1 tan - 12 sotix), ayol kishi esa erkakolgan yerning 2z3 qismi
nuqdorida yer olgan. Har olti yilda oila a’zolari soni o'zgarishiga
qarab vcr miqdori ham o'zgarib turgan. Uy qurilgan yer va bog'
dehqon mulki hisoblangan. Davlatga don, hunarmandchilikmahsulotlari, asosan mahsulot bilan soliq to'langan.ishlab berish majburiyati yuz va undan ortiq
kim davom etgan. Dehqonning chekyerdan bosh tortishi yoki undan
ketib qolishi qattiq jazolangan. «layxoryo» kodeksiga binoan,zodagonlar yeri ulaming unvoni va mansabiga bog'liq bolgan —«imtiyozli yerlar», «davlat oldidagi xizmat uchun», chekyer (Tayka to'ntarishidagiishtiroki uchun),
imperator tomonidan sov g'a qilingan yerlar...in'om qilingan yer umrbodlikka berilgan. Xizmati uchun berilgan yer bir,ikki, uch avlod davri yoki mangulikka berilgan, va'ni xususiy yerga aylangan. Deyarli barcha yer shakllari rasmiy
lavishda qandaydir muddatga berilgan. Lekin,zodagonlar doimiy
lavishda davlat xizmatida bo'lganligi sababli uni xususiylashtirish
qiyin bo'lmagan.zodagonlarning chekyerlariga dehqon xo'jaliklari biriktirilgan.
Kay, bo’yicha 100 dan 800 gacha, mansab bo'yicha esa 300 dan 3000
j’.acha dehqon xo'jaligi biriktirilgan. Davlat oldidagi xizmat uchun
biriktirilgan dehqon xo'jaligi miqdori belgilanmagan. Biriktirilgan
dehqonlar soliqning yarmini davlatga, yarmini feodalga berganlar.
Dastlab mansablar merosiy, 645-yildan esaimperator nomidan
i.ivinlanadigan bo'lgan. Merosiylikham m a ’Ium m a ’noda saqlangan.
Icod.il merosiy yer egaligi syoen ham chekyer tizimi bilan
bilan shakllangan. Dastlabki syoenlar yangi yer ochish, paydobo'lgan. Tatohozirgi yozuvda ham shuni birinchi qismi sholipoyani, keyinroq luanbalardaintoatamasi o'ralgan yerdaishlovchi dehqonlar haftada boshlagan. VIII asr mobaynida chekyer tuzilishizaiflashib, dehqonlar ham tabaqalashgan.
Ish kuchi va mehnat quroli ko‘p oilalar boyigan. Kambag'allash-
gani unikidaishlagan yoki boshqa viloyatga qochib ketgan.
Sudxo'rlikkeng tarqalgan. Davlatga to‘langandan keyin qolgan
donlardan viloyat va tuman boshqarmalari donzaxiralarini tashkil
qilgan. Davlat bu donlardan dehqonga qarz berishgaijozat bergan.
30—50 % mahalliy ma’murlar norasmiy ravishda qarz berib, foydani
o‘zlashtira boshlaganlar. Ular kerak, nokerakdehqonlarga qarz bera
boshlaganlar, buning ustiga rasmiy foizni oshirganlar.
Xonavayron bolgan dehqonlar yerni tashlab log1 va o'rmonlarga
qochganlar, guruhlar tuzganlar. Yilnomalarda ular «qaroqchilar
to‘dasi» sifatida tilga olingan.iX asrda yirikqo'zg‘olonlar koMa-
rilgan.iX asro'rtalarida Kyusyu oroli gubernatori oMdirilib, hukumat
idoralari talon-taroj qilingan. Davlatga qarshi kurashning yangi shakli vujudga kelgan. Dehqonlar maxfiy ravishda xususiy merosiy yerlarga qochib
boshlaganlar. Feodallar ularni himoya qilgan. Bu holat dehqonni
davlatdan xalos qilib katta yer egalari qoliga topshirgan.
Ijtimoiy va davlat tuzumi. Tayka to‘ntarishidan so'ng huquqiy
jihatdan yangi feodallar hukmronligi o'rnatilgan. Ular asosan boy
oilalar avlodi bolgan. Deyarli barchaiqtisodiy va siyosiyimtiyozlar
ularga tekkan. To‘ntarish davlat tomonidan dehqonlarni qaram qilishimkonini
bergan.ilgarigi «be» yerga dehqonga aylangan. Endi
«be» deb saroyda xizmat qiladigan hunarmandlar aytilgan. «Tay-
xoryo»ga binoan chekyer egasi «yaxshi odam», qullar esa «past
odam» bolgan. Qonun qulchilikni tan olgan. Qulga egalikqilish qo'shim cha yer olishimkonini bergan. Har bir davlat quli uchun erkin odam oladigan yer, shaxsiy qul uchun 1z3 qismiga belgilangan. Qullami ko'paytirishgaintilish kuchli bolgan.
Urush yo'qligi sababli dehqonlarni o'girlash, bolalarni, ayniqsa eng
kichigini sotib olish keng tarqalgan. Jinoyat va qarzni toMamanganlik
uchun ham qulga aylantirish holatlari ko‘paygan. O'z - o‘zini qullikga
sotish hoi lari ham bolgan. Lekin, bu cheklangan boMib, ommaviy
tus olmagan. VII asrda Yaponiya aholisi —6 million boMib, ularning 100 % ni qullar tashkil qilgan. Qul mehnatidan asosan qurilishda
foydalanilgan. Qul kuchi yordamida bunyod etilgan Nara shahri,
Buddaning ulkan haykali kabilar bularga yaqqol misol boladi. iX asr o'rtalarida qul mehnatidan juda kam foydalanilgan, dehqonchilikda esa umuman to’xtagan. Biroq vaqt mobaynida hukm surgan m a ’muriy tartib «Tayxoryo»da
lnu|iiqiylashtirilgan. Davlat hukmdorigaimperator ( Tenno— osmonli) unvoni berilgan, uningilohiyligi haqida afsonalar yaratilgan. Imperator huzuridagi oliy hukumat tashkiloti — Davlat kengashi bolgan. Markaziy hukumat tarkibida saroy, madaniyat, om bor va moliya,m nиni davlatishlari, fuqarolikm a ’muriyati, marosimlar va mansablar, harbiy, jam oatishlari kabi sakkizta vazirlik bolgan.
Mamlakat viloyat va tumanlarga bolingan. Ma’muriy-siyosiy,
hiinarmandchilik, savdova diniy markazlar paydobolgan. 320-yilda
koivys-xitoy muhojirlari Naniva (hoz. Osaka) shahriga asos
Mil)-,;mlar. 593-yilda paydobolgan Asuka shahri Koguryo(koreys)
madaniyati ta’sirida bolgan. Keyingi davrlardagi shaharsozlikda
Xitoy ta’sirini sezish mumkin. 710—784-yil Nara, 792—1192 Xeyan
mamlakat poytaxt bolgan. I'oytaxtlar rejasi Chanan(Sian)niki kabi bolgan. Bu shaharlarning darvozalari janubga qaragan. Nara shahrining markazida Xeyan
.hahiining shimolida ulkan saroy mahallasi bolgan. Saroy ayvonlari
(buddaviylikka ko‘ra, Budda janubda yashaydi, nuri keladi). Saroy kvartalining bir necha darvozasi bolgan. markaz.da «Qizil qush darvozasi» (Xitoy mifologiyasiga ko'ra, dunyo to'rt tomoni xudolaridan biri) joylashgan. Bu darvozadan
bo'ylab janubgacha «Qizil qush shoh ko'chasi» o‘tgan. 669-yilda unga Fudzivara nomi berilgan. Uning avlodlari barcha ta ’sirli mansablarni egallaganlar.
729-yilga kelib Fudzivaralarimperatorlarga faqat ular oilasidan
uylanish majburiyatini yuklaganlar. Imperator xonadoninizaif-
lashtirish maqsadida ularimperator tansoqchilarini yengib, uni shi-
moldagi Yamasiroviloyatiga olib ketganlar. 784-yilda bu yerda yangi
«Tinchlikva osoyishtalikpoytaxti» — Xeyan qurilishi boshlangan.
858-yilda Fudzivaralar yoshimperator regenti (otaliq). 887-yil
esa ulg'ayganimperator huzurida esa kansler (hukumat boshlig‘i) ga aylanganlar.
Regent va kanslerlar boshqaruvi - Sekkan o'rnatilgan dastlabki
40-yilimperator nisbatan mustaqil siyosat yuritgan, chunki Fudzi
varalar mansab orqasidan quvib, masalaniiqtisodiy tomoniga uncha
e’tibor bermaganlar. Ular ko‘proq syoen emas, chekyer tizimiga tayangan edilar.
Idora usulining siyosiy vaiqtisodiyzaifligi munosabati bilan
895-yilda Yaponiyaning Xitoy va Koreya bilan aloqalari uzilgan.
Mamlakatga kirish va undan chiqish faqat olim bilan jazolanadigan
bo'lgan. Madaniyat. «Tayxoryo»ning tuzilishi yaponlar ongiga mavjud
tuzumning qonuniyligi g'oyasini singdirgan. Imperaior hokimiyati m ustahkamlanuviga dastlabki yilnomalar yordam bergan. Masalan, 712-yil yozilgan «Kodziki» {«Qadimgi ishlar haqida yozavlar»), 720-yil yozilgan «Nixongi» («Yaponiya annallari singari qadimgi afsonalar, rivoyatlar hamda xronologik
yozuvlar. Yilnomalarda imperator qush ma’budasi Amaterasu (sintoiylik
panteonidagi bosh xudo) avlodi sifatida tasvirlangan.imperator
sulolasining tarixiyildizi mil.avv. 660-yilgacha chuqurlashtirilgan.
Bunday shajara uchun yetarli dalillar bo'lmaganligi sababli, yilno-
machilar xitoyliklardan ancha dalil va afsonalarni o‘zlashtirganiar.
V -VI asrlarga oid yilnomalarda ko'proq saroy hayoti tasvirlangan
dalillar mavjud.