Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Quşların xəstəliklərə davamlılığına görə seleksiyası
Download 4.83 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 12.5. Heyvanların etoloji (davranışına görə) seleksiyası E to lo g iy a -o rq a n izm in
- İ .P .P a vlo v
- H ip p o k ra t insanları k o m p lek s davran ış (ə x la q i) rea k siya la rın a g ö rə 4
- Şəkil 63. Ev iti küçüyünün ətə qarşı verdiyi hərəkət reaksiyası (Usdavini
- Şəkil 64. Qağayıların davranış formaları (Tunbergen, 1965).
- Şəkil 65. Qırmızı tülkülərin tipik davranış formaları (Tembrock, 1964).
12.4. Quşların xəstəliklərə davamlılığına görə seleksiyası Toyuqların pulloroza (tip ) davamlılığa gora seleksiyası.
Quşçuluq təsər rüfatlarına ən böyük iqtisadi zərəri Salmonella pullorum bakteriyaları tərə findən törədilən pulloroz xəstəliyi verir. Pulloroz
- cavanlarda bağırsaqların və parenxımatoz orqanların, yaşlı quşlarda isə yumurtalığın iltihabı ilə xarakterlənir. Quşların pulloroza davamlı xətlərini yaratmaq üçün ən səmərəli və əlverişli üsul təbii seleksiyaya üstünlük verilməsidir. Quşların pulloroza davamlılığım artırmaq üçün onların yüksək temperaturda saxlan ması istiqamətində maraqlı təcrübələr aparılmışdır. Bu məqsədlə 10 günlüyə qədər bədən temperaturu 38,9°C olan cücələrin saxlandığı binada tempera turun tədricən artırılması nəticəsində onların temperaturu 4 yaşlı toyuqlara məxsus olan həddə (41-42°C) çatdırılmışdır. Bədən temperaturu həmin həddə daha tez sürətlə çatan cücələr pullorozun törədicisi ilə süni olaraq yoluxdurulduqda onlar temperaturu daha zəif sürətlə yüksələn fərdlərə nis bətən pulloroza qarşı çox davamlılıq göstərmişlər. Alimlərin fikrincə, bunun əsas səbəbi temperaturu çox sürətlə yüksələn orqanizmdə immunoqlobulın- lərin çox sürətlə və dayanıqlı sintez olunmasıdır. Leqqorn cinsli toyuqlarda bədən temperaturu rod-ayland cinslilərə nisbətən çox sürətlə yüksəlir və onların pulloroza davamlılığı yüksək olur, Göründüyü kimi, pulloroz mühi tin irsi davamlılığa təsirinin sübutu üçün ən xarakterik nümunədir. Müəyyən edilmişdir ki, həyatının ilk günlərində 35°C temperaturda yetişdirilən cücələr daha sağlam o.lur və az xəstələnir, 30ÜC temperaturda yetişdirilən cücələr isə pulloroza çox davamsız olur. Eymerioza (koksidioza) davamlılığa görə
toyuqların seleksiyası. Toyuqla rın eymcrioza davamlılığı daha geniş və ətraflı öyrənilmişdir. Bu məqsədlə süni olaraq eymeriozun oositləri ilə yoluxdurulmuş cücələr üzərində lü günlük müşahidə aparılaraq müəyyən edilmişdir ki, davamlı cücələr arasında xəstələnmə 15%, həssas cinslərdə iso-72% olmuşdur. Başqa bir seleksiya təcrübəsində 3 il müddətində eymeriozla xəstələnmə 62,1%-dən 14,1%-ə qədər azalmışdır. Digər seleksiya təcrübəsində ağ leqqorn cinsli cücələri Eymeriozun törədicisi Eymeriya tenella ilə süni yoluxdurduqda cücələr arasında ölüm faizi 29-90%, orta hesabla isə 60,7% təşkil etmişdir. Lakin 3-4 illik seleksiyadan sonra həmin təcrübə təkrar olunduqda cücələr arasında ölüm 22,1%-ə qədər azalmışdır. Toyuqların eymerioza davamlılığında bədənin diri kütləsi çox mühüm əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, davamlı cins və xətlərin cücələrinin diri kütləsi (115q) həssaslara (94q) nisbətən xeyli artıq olur. Orta diri kütləyə malik olan cücələrin yaşama müddətləri arasında müsbət korrelyasiya (r=0,43) mövcuddur. Seleksiya prosesində qruplar arasında xəstəliyə davamlılığın genetik dəyişkənliyi artdığı halda, qruplar daxilində, əksinə, xeyli azalır, eymerioza davamlılığın növbələşmə əmsalı isə - 0,28-ə bərabər olur.
Bu sahədə ən maraqlı təcrübə 30 il ərzində F.Xatta və P.Kolle (1982) tərəfindən aparılmış və müəyyən edilmişdir ki, Marek xəstəliyinə qarşı davamlı toyuq cinsləri 399
yetişdirmək üçün ən azı 3-4 nəslin alınması tələb olunur. Müəyyən edilmişdir ki, 2,6,7,14 və B21 qrupu allellərinə malik olan toyuq cinsləri Marek xəstəliyinə çox davamlı, əksinə, 1,3,5,13,15,19 genetik indikatorlar (marker- lər) isə toyuqlarda yüksək həssaslığın yaranmasına səbəb olur. 12.5. Heyvanların etoloji (davranışına görə) seleksiyası E to lo g iy a -o rq a n izm in təkamül prosesi nəticəsində formalaşan irsi növ əlamətləri və fərdi inkişaf zamanı qazanılan müxtəlif xarakterli davranış reaksiyalarının məcmuundan ibarət olmaqla, əsasən reflekslərin iştirakı ilə icra olunur. Bu prosesdə ən başlıca ekoloji-fizioloji amil adaptasiyanın davranış formaları hesab edilir. Bütün heyvanlarda postembritonal dövrdə adaptiv davranış forması biruzə verir. Məsələn, məməlilərin balası doğulan kimi ilk əvvəl ayağa qalxmağa, hərəkət etməyə, ən əsası isə öz anasını əmməyə başlayır və ona nail olur. Quşlarm balalalrı da yumurtadan çıxan zaman dərhal ağızlarım açaraq analarından yem gözləyir. Postembrional inkişaf dövründə heyvanlarda şərti reflekslər və xarici mühit amillərinin təsirinə uyğunlaşma-adaptasiya davranışları formalaşır və ctologiya vərdiş lərinin yaranmasına zəmin yaranır. Uzaq məsafəyə uçan quşlar (durnalar və s.) soyuğa (aşağı temperatura), yaxın məsafəyə miqrasiya edən quşlar isə is tiyə (yüksək temperatura) adaptasiya olunur.
orqanizmlərin mövcud mühit şəraitinə uyğunlaşması və özünün ontogenetik təkamülündə dayanıqlı, stabil inkişafını təmin etməsin dən ibarət olan mürəkkəb bir prosesdir. Müasir fiziologiyanın və genetika nın ən aktual problemlərindən biri orqanizmin adaptasiyasının fizioloji me xanizminin aşkarlanmasıdır. Müasir son təsnifata əsasən anadangəlmə irsi və fərdi inkişaf prosesində yaranan adaptiv davranış formaları 3 əsas qrupa bölünür.
B irin ci qru pa
postnatal inkişaf mərhələsində yarana fərdi adap tasiyalar (şərti reflekslərin, hormonal və fermentativ və toxuma proseslərinin formalaşması və s.) aiddir. Həmin adaptiv forma geri dönən proses sayılır. İk in c i qrup - irsi möhkəmlənmiş növ uyğunlaşmasından ibarət olub mütləq genetik xarakter daşıyır. Onlar orqanizmlərin möhkəmlənmiş sinir sistemi və genetik sabitliyinin və ontogenez zamanı yaranan morfoloji dəyişkənlik zəminində formalaşır və bu prosesdə müxtəlif orqanlar və üzvlər sistemi iştirak edir. Məməlilərin yeni doğulmuş körpələrə xüsusi qayğı gös tərməsi (doğulan kimi balalarının dərisini yalaması, təmizləməsi, əmiz- dirməsi), quşlarm balalarını yemləməsi və s. buna xarakterik misaldır. Hə min genetik davranışlar irsi olaraq proqramlaşdırılmış reflcktor aktlar və mürəkkəb hormonal münasibətlər formasında ixtisaslaşmaqla, hətta taksonomik cəhətdən çox yaxın olan növlərdə belə bir - birindən olduqca fərqlənir. Üçiincü qrup - populyasiya adaptasiyalarından ibarət olub, onun kon kret xarici mühit şəraitində formalaşması prosesi
zamanı yaranır və müxtəlif 400
yaşayış şəraitlərində həmin növün davranışını xarakterizə edir. Populyasiya davranışı öz genetik quruluşuna görə çox mürəkkəbdir. Bu adaptasiya növü çox ciddi genetik xarakter daşıyır və təbii seçmə (bəzən isə süni seçmə) ilə əlaqədar olur. Ontogenezin prenatal və postnatal dövrlərində və impritinq (məməlilərdə və quşlarda erkən postnatal dövrdə yaranan reaksiyalar) hadisəsi zamanı genetik adaptasiyanı və mühitin təsirini, görünüşünü əks etdirir. İmpritinq
hadisəsini ilk dəfə quşlarda və məməlilərdə Lorens (1937) öyrənmişdir. Heyvanların inkişafının təkamülü baxımından orqanizmin tənzimləyici sistemlərlə əlaqədar olaraq hüceyrə, toxuma, orqan, orqanlar sistemi və orqanizm
səviyyəli adaptasiyalar ayırd edilir. Anadangəlmə irsi adaptasiya həm də instinkt
adlanır. İnstinkt- davranışın genetik olaraq formalaşan və orqanizmin yaşayış mühiti, şəraiti və tərzi ilə heç bir əlaqəsi olmayan və ontogcncz zamanı təkmilləşən formasıdır. Məməli heyvanların balaları doğulan kimi xarici mühitlə heç bır əlaqəsi olmayan anda analarım əmməyə başlaması instinktin əyani növüdür. Ana südü ilə qidalanan küçüklər yalnız 20-21 gündən sonra ət yeməyə başlayır, qağayılar və bəzi başqa quşlar, tülkülər, eləcədə digər heyvan növləri də müxtəlif formalı instinktlər nümayiş etdirirlər
ilər bir heyvan növünün yemə qarşı şərti-reflektor ağız suyu ifraz etməsi üçün müəyyən məsafə tələb olunur:
it üçün 3 metr meymun üçün 4 metr tülkü üçün 2,5-3 metr kirpi üçün 10 sm-o qədər. Bu instinktlərin hamısı genetik olaraq nəsildən nəsilə keçir. Heyvanların bütün müxtəlif xarici davarış reaksiyaları mərkəzi sinir sisteminin birbaşa funksional əlaqəsi ilə baş verir və daimi olaraq onun nəzarəti altında çaxlanılır. btologiyanın əsas və vacib məsələlərinin elmi əsasları ilk dələ Ç.Darvin tərəfindən öyrənilmişdir. O, instinktlərə, davranışlara, təbii və süni seçməyə çox böyük əhəmiyyət vermişdir. Uzun müddətli təkamül prosesi zamanı xarici mühitin təsiri altında heyvanlarda xarakterik əlamət və reaksiyalar formalaşaraq nəsildən-nəsilə keçmişdir. Məsələn, yırtıcı vəhşi heyvanların (canavar, pələng, ayı, jenot, giena və s.) qida məqsədilə heyvanlara hücum edərək onları parçalaması, erkək dağ keçi və qoyun- larının-arxarların dişi fərdləri qoruması, mühafizə etməsi, onlara keşik çək məsi, yaşlı atların körpə dayçaları dairəyə alaraq canavarların hücumundan qoruması və s. davranış reaksiyalarının xarakterik nümunəsidir. Ev heyvanlarının davranış reaksiyaları təkamül prosesi zamanı uzun müddətli əhliləşdirmə nəticəsində yaranmış və formalaşmışdır. E.A.Boqda- nov və A.N.Seversevə görə ev heyvanlarının əhliləşdirilməsi və tam keyfiy yətli yemlərlə təmin olunması və müvafiq saxlama, bəsləmə şəraitinin yara dılması zamanı onların səmərəli təsərrüfat keyfiyyətləri dəyişilmiş, möhkəm lənmiş və nəsildən-nəsilə keçmişdir. Heyvanlarda davranış reaksiyaları müx təlif amillər tərəfindən törəndiyi üçün onlar bəzi qruplara təsnif olunur
S). Bu zaman növdaxilı fərdlərin öz aralarındakı bir-birinə olan mü- 401 nasibəti, davranış reaksiyalarının forması və insan üçün onların noslə verilən səmərəli təsərrüfat keyfiyyətləri nəzərə alınır. Heyvanlar arasındakı növdaxili münasibətlər müxtəlif şərtsiz reflekslər kompleksi (qida, müdafiə, cinsiyyət və s.) ilə təyin olunur. H e y v a n la rın d a x ili re a k s iy a la rı Şərtsiz reflek slər Q id a M ü d a fiə Ə m m ə T əm sil e tm ə C in siy y ət O y n a m a q (rəqs etmək) A n alıq
Q o ru m a q (keçik
O x ş a tm a Y o x la m a q (bənzətmə) (araşdırmaq) M ə ra sim ə h a z ırla ş m a (ritualizasiya) Y en ilik a x ta r m a q D o m in a n tlıq İn s a n üçün h e y v a n la rın xeyirli k ey fiy y ətlərin in növbələşm əsi ilə ə la q ə d a r o la n re a k s iy a la r İn ək lərin cinsi və m əh su ld arlığ ı Q o y u n la rın tipi və
m ə h su ld arlığ ı A li sin ir fəaliyyətinin tipi
T ə b ii d av am lıiıq - rezisten tlik Q u ş la rın cinsi, y u m u r ta və ə t Ç o x lu b a la m ə h s u ld a rlığ ı v erm ə
Sxem 8.
Heyvanların davranış reaksiyalarının tə s n ifa tı (A .A .S is o y e v , 1 9 8 0 ) 402
Heyvanlarda irsiyyətin növbəloşməsı ilə əlaqədar olan insan üçün xeyirli, sərfəli təsərrüfat keyfiyyətlərinin (xəstəliklərə təbii davamlılıq, uzun müddət və çoxlu balavermə, yüksək ət və süd məhsuldarlığı, doğulan balaların sağlam və iri ol ması, yelinin və əmcəklərin forması və s.) möhkəmlənməsi və dayanıqlı olması üçün sinir sisteminin roluna, tipinə, onun təkmilləşməsinə çox böyük və önəmli yer verilir. Məqsədyönlü seçmə yolu ilə kompleks xarakterik davranış reaksiya larına malik olan heyvan cinsləri yaradılmaqla, bu sahədə fundamental tədqiqat ların aparılması davam etdirilir. Heyvan növünün sonrakı törəmələrində və xətlərində səmərəli təsərrüfat keyfiyyətlərini möhkəmləndirmək və dayanıqlı məcraya yönəltmək üçün ontogenetik inkişafın müxtəlif dövrlərində normal inkişafın təmin olunması məqsədilə aparılan seleksiya işləri zamanı tam keyfiyyətli, rasional, balanslaşdınlmış yemləmə, saxlanma şəraitinə və sanitar-zoogigiyeniki şərtlərə riayət olunması çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Heyvanlann davranış normaları neyro-humoral yolla tənzimlənsə də bu proses ali sinir fəaliyyətinin genetik olaraq tamamilə nəzarəti altında icra olunur. Ali sinir fəaliyyətinin əsasını isə heyvanlarda müşahidə olunan oyanma və ləngimə prosesləri təşkil edir. O y a n m a -s in k lifinin əsas xassələrindən biri olmaqla, müxtəlif qıcıq amillərinin təsir göstərdiyi yerdə əmələ gəlir, müəyyən qanunauyğunluq və müvafiq qayda üzrə fizioloji fasiləsizlik, oyanmanın iki tərəfli və təcrid- izolyasiya olunmuş formada nəql olunması və sinir lilləri ilə yayılır.
- xarici (cksteroreseptorlar) və daxili (interoreseptorlar) rcscp- torların qıcıqlanması nəticəsində yaranmaqla, bir refleksin başqa retlekslə əvəz, olunmasından ibarətdir. Oyanma və ləngimə bir-biri ilə dialektik funk sional əlaqədə olan fəal fizioloji proseslərdir. Heyvanların irsi olanıq malik olduqları və ontogenez zamanı yaşayış tərzində qazandıqları oyanma və ləngimə proseslərinin xüsusiyyətlərinin məcmuu
adlanır, davranış reaksiyalarını tənzimləyir, icra edir və formalaşdırır.
əsas
xüsusiyyətləri refleksin əmələ gəlmə sürəti, şərti refiekslərin böyüklüyü və möhkəmliyi, daxili və xarici ləngimənin intensivliyi, irradiasiyanm (mərkəzi sinir sisteminə gələn ımpulsları özündən yuxarıda və aşağıda yerləşən ney- ronlara paylanması) və beyin qabığında impulsların (qıcıqlanmaların) konsentrasiyası ilə əlaqədar formada mövcud olur. İ.P.Pavlov itlər üzərində ali sinir fəaliyyətinin xüsusiyyətini öyrənərkən uzun illər apardığı təcrübələrə istinad edərək heyvanları aşağıdakı əsas əlamətlərinə görə təsnif etmişdir: - Oyanma və ləngimə proseslərinin gücü (iş qabiliyyəti); - Müvazinətlilik bir prosesin digərini əvəz etmə sürəti. Qeyd edilən parametrlərə görə İ .P .P a vlo v heyvanları 4 ali sinir fəaliyyəti tip im -g ü c lü m ü v a zin ə tli (özü n ii ələ ala b ilm ə yən ), g ü clii m üvazinətli- h ərəkətli, gü clü -m ü va zin ətli inert (ö lg ü n ) və z z if-tə s n if etm işdir. Vaxtilə H ip p o k ra t insanları k o m p lek s davran ış (ə x la q i) rea k siya la rın a g ö rə 4 tem p era m en tə bölm ü şdü r: x o lerik (ö zü n ü sa x la y a b ilm ə y ə n ), sanqvinik ( h ə rə k ə tli), fle q m a tik (in ert, süst, ö lg ü n ) və m elu n xolik (z ə if ). Hər iki təsnifata dair məlumatlar dərsliyin sonundakı rəngli tabloda müfəssəl şəhr olunub. Heyvanların sinir tipləri təyin olunarkən əsas meyar kimi şərti reficks- lərin yaranma sürəti qəbul edilir. Şərti reflcks nə qədər tez bərqərar olunarsa. 403
yaxud başqa daha güclü serotipli reflekslə əvəz olunarsa heyvan daha güclü sinir tipinə aid edilir. Heyvanların əksəriyyəti əsasən güclü, az miqdan (12-20%) isə zəif sinir tipinə malikdir. Təsərrüfat əhəmiyyətinə görə güclü sinir tipinə malik olan heyvanlar daha səmərəlidir. Çünki onlar cəld, çevik cavab reaksiyası verməsinə, yemləri yaxşı qəbul etməsinə və yüksək ət, süd, balavermə, yun məhsuldarlığına görə çox səmərəli və əlverişli hesab olunur. Zəif sinir tipinə malik olan heyvanlar isə həmin keyfiyyətlər nəzərə çarpacaq dərəcədə fərqli olur. Sxemdə göstərilən davranış reaksiyalanndan başqa heyvanlarda həzm (ağız suyu, mədə şirəsi, mədəaltı vəzi şirəsi, bağırsaqların peristaltikası və s.), orientasiya (qulağını şəkləmək, başım və gözünü çevirmək, burun dəliklənni genişləndirmək və s.). səs reaksiyalan (səs çıxarmaq, mələmək, hürmək, ulamaq və s.) və tonik reaksiyalar (ayağa durmaq, dayanmaq, yatmaq və s.) da mövcuddur. Davranış reaksiya larının yaranması və
formalaşmasında həmçinin rombvari (uzunsov) beyindən çıxan 12 cüt baş beyin sinirlərinin (qoxu, görmə, gözü hərəkət etdirən, blok, üçlü, aparıcı, üz, eşitmə, dil udlaq, azan, əlavə və dilaltı sinir) çox böyük rol oynayır. Onların innervasiya və impulslan yaymaq qabiliyyəti geniş diapozona malik olmaqla, analizatorlann fəaliyyətinin icra olunması və tənzimlənməsi prosesində və davranış reaksiyalarında xüsusi rol oynayır. Orqanizmin xarici mühiti və onun təsirlərini hiss etməsi 5 əsas hiss üzvlərinin (görmə, duyma-taktil, eşitmə, qoxu bilmə və hiss etmə) vasitəsilə həyata keçirilir. Onlann hər biri üçün ayn-ayn orqanlar və mərkəzi sinir sisteminin müvafiq şöbələri fizioloji funksiyaları yerinə yetirir. Qeyd olunan hiss üzvlərindən əlavə kəllə sümüyünün dərinliyində qulağın azacıq aşağı hissəsinə yaxın yerləşən
çox mühüm funksiyaları- dayaq və müvazinətin təmin olunmasını icra edir, nəzarətdə saxlayır və tənzimləyir. Şəkil 63. Ev iti küçüyünün ətə qarşı verdiyi hərəkət reaksiyası (Usdavini, 1958); yuxarıda-doğulduqdan 1 gün sonra, ortada-2-ci gün, aşağıda - 21-ci gün. 404 Şəkil 64. Qağayıların davranış formaları (Tunbergen, 1965). I- u zu n m ü d d ə tli səsli ça ğ ırış və h ə r ə k ə t; II- V-retual çağırışı və göriişü; VI- təhliikə hissi ,
inamsızlıq; VIII- qorxu hissi Şəkil 65. Qırmızı tülkülərin tipik davranış formaları (Tembrock, 1964). / -
hücum etmək; II- passiv-mühafizə reaksiyası (qaçmağa cəhd etmək); III- hərəkət fəallığının tamamilə tormozlanması; IV- arxadan dişləməyə qarşı müdafiə reaksiyası; V- çiynini əyərək hücum etmək; VI- tabe olmaq davranışı 405 Heyvanların etologiyasına görə seleksiyası zamanı onların fərdi davar- mşma xüsusi önəm verilir. Müəyyən olunmuşdur ki, heyvanların davranışı həm genetik, həm də xarici mühit amillərinin təsiri nəticəsində yaranır və formalaşır. Müxtəlif genotipli heyvanlar sənaye və kompleks texnologiya şə raitində saxlandıqda və yetişdirildikdə onların həmin mühitə adaptasiya olunması və cavab reaksiyası eyni olmur. Heyvanların sinir tipi ilə ətraf mühitə uyğunlaşma - adaptasiya olunma dərəcəsi arasında yüksək korrelya siya vardır. Stress reaksiyalarına orta və yüksək davamlılıq göstərən inəklər də süd məhsuldarlığı yüksək olmaqla, onlar maşınla sağıma daha tez və sü rətlə uyğunlaşır. Qoyunlarda da davranış tipinin genetik olaraq baş verməsi alimlər tərəfindən geniş və ətraflı öyrənilmişdir. Ana qoyunların və onların dişi törəmələrinin davranış tipi arasında müsbət korrelyativ əlaqə mövcud dur. Sakit sinir tipinə malik olan ana qoyunlar həm yüksək məhsuldarlığa malik olur, həm də xəstəliklərə və stress amillərinə qarşı çox davamlılıq göstərir. Akademik D.K. Belyayevin rəhbərliyi ilə gümüşü-qara tülkülər üzərində çox maraqlı və uzunmüddətli bir təcrübə aparılmışdır. Həmin təcrübənin əsas məqsədi tülkülərin insanlara qarşı sakit və coşqun (aqressiv) davranış nümayiş etdirməsinin öyrənilməsindən ibarət olmuş və alınan nəticələr ballarla (1-4) qiymətləndirilmişdir. Tülkülərin birinci valideyn populyasiyasının davranışı -- 0.96 balla qiymətləndirildiyi halda, 18-ci nəslin fərdləri seçmə nəticəsində insana qarşı həddindən artıq sakit davranış tipi nümayiş etdirərək orta hesabla + 2,4 bala layiq görülmüşdür. Aqressivlıyə görə seçmə aparılarkən insana qarşı aqressivlik FV orta hesabla - 2,2 balla qiymətləndirilmişdir. Göründüyü kimi, seleksiya yolu ilə sakit sinir tipi olan heyvanlar sonrakı nəsillərdə daha da mülayim olur, aqressiv tiplilərində isə davranışı kəskin surətdə dəyişilir. Bu isə öz növbəsində heyvanların yetişdirilməsi zamanı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və məhsuldarlığın artmasına çox böyük zəmin yaradır. Rezistentliyin artırılması üçün dolayı seleksiyanın aparılması. I Ieyvan və quşların xəstəliklərə davamlılığını təyin etmək məqsədilə onların yoluxucu agentlərlə (patogen virus, mikroorqanizmlər, helmintlər, parazillər. onların sürfələri və s.) eksperimental olaraq yoluxdurulması hazırda o qədər də əlverişli və partativ üsul sayılmır. Bunu nəzərə alaraq, hazırda heyvan və quşların xəstəliklərə davamlılığını artırmaq üçün genetik və biokimyəvi mar- kerlərdən dolayı yolla aparılan seleksiya işlərində geniş istifadə olunur. Bu zaman istifadə olunan maı kerlər aşağıdakı tələbləri ödəməlidir: Xəstəliyə qarşı rezistentliyə görə yüksək korrelyasiyaya malik olmalıdır; - Yüksək növbələşmə və təkrarlanma xassəsinə malik olmalıdır; - Heyvanların rezistentliyinin cavan yaşlarda baş verməsinin aşkar olunması. Quşların Marek xəstəliyinə qarşı davamlılığı və həssaslığı arasındakı korrelyasiya qan qrupu sisteminin B-! və bB,9B antigenləri tərəfindən tən zimlənir. Həmin halotan testi ilə bəm də donuzların yaman keyfiyyətli hipertermiyaya qarşı həssaslıq dərəcəsi də təyin olunur. Bəzi alimlərin 406
fikrincə, S.Pullorum ilə yoluxmuş cücələrin arasında ölüm faizi B' allelinə görə homoziqotluq ilə əlaqədardır. Belə ki, bu allelə görə homoziqot fərdlər B>B2 yaxud B 'B 19 nisbətən az antitellər sintez edir. Hereford cinsli qaram allarda gözün və göz qapaqlarının xərçənginə qarşı davamlılığının əsas indikatoru gözün ətrafındakı piqmentasiya hesab edilir. Belə ki, intensiv Günəş radiasiyasına məruz qalan heyvanların gözünün ətrafında və göz qapaqlarında piqmentasiya olan fərdlərı xərçənglə az hallarda xəstələnir. Piqmentasiyaya görə genetik davamlılığı, yaxud həssaslığı əsasən 3 aylıq yaşında olan heyvanlarda aşkarlamaq daha asan olur. Hereford cinsli qaramalların gözlərinin ətrafında xarakterik piqment dairəsinin olmasına görə seleksiya olunması daha səmərəli nəticə verir. Əgər 4 yaşından sonra hər iki valideyn göz xərçənginə tutulmursa, onların törəmələri xəstə valideynlərin törəmələrinə nisbətən xərçənglə 3 dəfə az xəstələnir. Bakterial infeksiyalara qarşı əsasən aşağıdakı davamlılıq markerləri nəzərə almır: Download 4.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling