Dərslik respublikanın universitetlərinin fizika fakültələrinin tələbələri üçün "Atom fizikası"
Download 18.1 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ё110.Kimyəvi elementlərin valentliyi
|
Шякил 109.4 cədvəlində sol tərəfdə yazılmış elementlərdə s– və p–təbəqələr dolur və bu elementlər əsas yarımqruplara aiddir. Bu təbəqələrin dolması qanunauyğun şəkildə baş verir. Belə ki, eyni bir layda əvvəlcə s–təbəqə və sonra isə p–təbəqə tam dolur. Hər bir elementin elektron konfiqurasiyasına ardıcıl olaraq bir dənə s–və ya p–elektron əlavə edilir və nəticədə bu elementdən sonra yerləşən elementin elektron konfiqurasiyası alınır. 109.4 cədvəlində sağ tərəfdə yazılan elementlərdə d– və f–təbəqələrin dolması baş verir və məhz bu zaman da "ideal" sxemdən yuxarıda göstərilən bəzi kənaraçıxmalar baş verir. Məsələn, dördüncü dövrdə vanadiumun ( 23 V) 4s 2 3d 3 konfiqurasiyasından (qısa olmaq üçün arqonun elektron konfiqurasiyasını yazmırıq) sonra xromun ( 24 Cr) 4s 1 3d 5
artır və özü də bir elektron 4s–təbəqədən götürülür. Növbəti element olan manqanın ( 25 Mn) 4s 2 3d 5 elektron konfiqurasiyasında yeni elektron 3d–təbəqəsinə deyil, 4s– təbəqəsinə əlavə olunur (birləşir) və bu təbəqədə elektronların əvvəlki sayı bərpa olunur. 109.4 cədvəlini nəzərdən keçirdikdə aydın olur ki, buna oxşar kənaraçıxmalar digər d– və həm də f–təbəqələrin dolması zamanı baş verir. Mendeleyev cədvəlində hər bir dövr, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, qələvi metal atomu ilə başlanır ki, onun da elektron konfiqurasiyasında bir dənə xarici (valent, optik) s– elektron vardır. Bütün elementlər içərisində qələvi metalların atomları ən kiçik ionlaşma potensialına malikdir. Məhz buna görə də bu atomlar öz xarici s–elektronunu asanlıqla verir və bu elektron da digər elementlərin atomlarına birləşir. Qələvi metalların kimyəvi fəallığı da məhz bununla izah olunur.
741 Hər bir dövr təsirsiz qaz atomu ilə tamamlanır: He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn. Helium ( 2 He) atomu istisna olmaqla bütün digər təsirsiz qaz atomlarında xarici s–p təbəqə 8 elektrondan ibarətdir ki, bu elektronlar da xüsusilə kompakt, simmetrik və möhkəm rabitəli sistem əmələ gətirirlər. Ona görə də təsirsiz qaz atomları üçün ionlaşma potensialı maksimumdur. Təsirsiz qazların kimyəvi passivliyi də məhz bununla əlaqədardır. Belə ki, onlar digər atomlarla praktik olaraq kimyəvi birləşmə demək olar ki, əmələ gətirmirlər. Dövri sistemin qonşu, yəni yeddinci qrup elementləri (F, Cl, Br, J) kimyəvi cəhətdən çox fəaldırlar. Bu, onunla əlaqədardır ki, bu atomların xarici s–p təbəqəsi yeddi elektrondan ibarətdir və çatışmayan səkkizinci elektronu özünə birləşdirərək asanlıqla qapalı təbəqəyə (təsirsiz qaz atomunun elektron konfiqurasiyasına) tamamlana bilər. Ona görə də yeddinci qrup elementləri müsbət 7 valentli olmaqla yanaşı, həm də ion birləşmələri adlanan kimyəvi quruluşlarda birvalentli atom kimi (mənfi birvalentlik) iştirak edə bilərlər. Qeyd edək ki, Mendeleyev cədvəlində hər bir dövrdə 8 element olması qaydasından istisna halları da vardır. Buna birinci misal olaraq yalnız iki elementdən, yəni hidrogen ( 1 H) və heliumdan ( 2 He) ibarət olan birinci dövrü göstərmək olar. Bu dövrdə 8 deyil, yalnız 2 elementin olması onunla əlaqədardır ki, K–elektron layında p–təbəqəsi yoxdur. Deməli, hidrogen və helium elementləri müəyyən dərəcədə ikili xassələrə malikdirlər. Doğrudan da, xarici elektron təbəqəsindəki elektronların sayına görə (1s 1 ) hidrogen qələvi metalların kimyəvi və optik xassələrini özündə əks etdirməlidir. Bu, həqiqətən də belədir, yəni hidrogen də birvalentlidir və onun optik spektrləri də qələvi metalların optik spektrinə bənzəyir. Lakin xarici elektron layını tamamlamaq üçün çatışmayan elektronların sayına görə hidrogen atomu yeddinci qrupa daxil olan halogen atomlarını xatırladır və buna görə də, o, özünə ikinci elektron birləşdirərək, halogen atomlarına oxşar olaraq, mənfi yüklü ion əmələ gətirə bilər. Xarici elektron layındakı elektronların sayına (1s 2 ) görə helium ( 2 He) atomu ikinci qrupa daxil olan qələvi torpaq elementlərinin atomlarına oxşayır. Heliumun və qələvi torpaq elementlərinin optik spektrləri doğrudan da bir-birinə oxşayır. Lakin kimyəvi xassələrinə görə helium nümunəvi təsirsiz qazdır. Belə ki, helium atomunda K–layı tam dolmuşdur və buna görə də o, prinsipcə heç bir kimyəvi reaksiyaya girməməlidir. Mendeleyev cədvəlində hər bir yarımdövr keçid elementləri adlanan və 109.4 cədvəlində qırıq xətlərlə çərçivəyə alınmış elementlərlə başa çatır ki, bunlar da triada təşkil edir: dəmir, kobalt, nikel; rutenium, radium, palladium; osmium, iridium, platin. Yarımdövr təşkil edən elementlərin atomlarında d–təbəqə dolur və bu elementlər əlavə yarımqruplara mənsubdurlar. Dəmir, kobalt və nikel xüsusi ferromaqnit xassələrinə malikdir və bu, onların atomlarında 3d–təbəqəsində cütləşməmiş spinə malik elektronların olması ilə izah edilir. Belə ki, kristal qəfəsi yaranarkən 3d–səviyyələri enerji baxımından daha əlverişli olduğu üçün elektronlar spinləri paralel olmaqla bu səviyyələrdə yerləşirlər. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, 4f–təbəqəsində cütləşməmiş spinli elektronları olan elementlər də ferromaqnit xassələrinə malik ola bilər. Doğrudan da, nadir torpaq elementləri (lantanidlər) sırasında belə ferromaqnit element kəşf olunmuşdur və o, sıra nömrəsi z=64 olan qadoliniumdur. Dövri sistemdə seriumdan ( 58 Ce) lütesiuma ( 71 Lu) qədər olan və nadir torpaq elementləri və ya lantanidlər adlanan 14 dənə element xüsusi maraq kəsb edir. Bu elementlərdə daxili 4f–təbəqəsinin dolması baş verir. Bu zaman həmin elementlərin atomlarında xarici elektron təbəqələri praktik olaraq dəyişməz qaldığından, bütün nadir torpaq elementləri bir-birinə ayırd edilə bilməyəcək dərəcədə çox yaxın olan kimyəvi xassələrə və optik spektrlərə malikdirlər. 109.4 cədvəlində lantanidlər bütöv xəttlə
742 çəkilmiş çərçivə ilə əhatə olunmuşdur. Mendeleyev cədvəlində isə bu 14 element üçün bir xana ayrılmışdır. Nadir torpaq elementlərindən bəhs edərkən hafniumun ( 72 Hf) kəşfinin tarixini xatırlamaq maraq doğurur. Bu kimyəvi element 1922-ci ilə qədər məlum deyildi, lakin onun üçün dövri sistemdə, səhv olaraq, nadir torpaq elementləri arasında boş yer saxlanmışdı. Lakin Bor göstərdi ki, nəzəri mülahizələrə əsasən nadir torpaq elementləri sırası 71-ci element olan lütesium ilə tamamlanmalı, 72-ci element isə öz kimyəvi xassələrinə görə sirkoniuma (z=40) oxşar olmalıdır. Borun bu göstərişindən sonra hafniumu sirkonium filizinin tərkibində axtarmağa başladılar və tapdılar. Tapılan bu yeni elementin rentgen spektrinə əsasən müəyyən etdilər ki, o, dövri sistemdə həqiqətən də 72- ci element olmalıdır. Kimyəvi xassələrinə görə isə bu element sirkoniuma oxşayır. Mendeleyev cədvəlində lantanidlərə oxşar olaraq aktinidlər adlanan kimyəvi elementlər qrupu da meydana çıxır. 89-cu element olan aktiniumdan sonra gələn toriumdan lourensiuma qədər olan 14 dənə element aktinidlər adlanır. Əksəriyyəti süni yolla alınmış bu 14 elementin atomlarında daxili 5f–təbəqəsinin dolması baş verir və bu zaman xarici elektron təbəqələri praktik olaraq dəyişməz qalır. Məhz buna görə də aktinidlər də lantanidlər kimi bir-birinə çox yaxın olan kimyəvi xassələrə və optik spektrlərə malikdir. 109.4 cədvəlində aktinidlər də bütöv xətlə çərçivəyə alınmışdır. Elementlərin dövri sisteminə hal-hazırda 109 element daxildir və bu sistemdə axıra yaxın yerləşən elementlər süni yolla alınmışdır. Bu, əlbəttə, heç də o demək deyildir ki, dövri sistem 109-cu elementlə sona çatır. Yəqin ki, gələcəkdə sıra nömrəsi daha böyük olan kimyəvi elementlər alınacaqdır. Ümumiyyətlə isə kimyəvi elementlərin dövri sisteminin sonlu və ya sonsuz olması məsələsi hələlik mübahisəlidir. Yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, kimyəvi elementlərin dövri sisteminin kvant nəzəriyyəsinin nailiyyətləri şübhəsiz ki, çoxdur. Lakin bu nəzəriyyənin prinsipial çatışmazlıqları da vardır. Bunlardan biri, yuxarıda deyildiyi kimi, ondan ibarətdir ki, atomun elektron örtüyünün bütövlükdə halı deyil, ayrı-ayrı elektronların halları xarakterizə olunur. Bununla əlaqədar olaraq digər belə bir çatışmazlıq da meydana çıxır: atomda hər bir təbəqədə elektronlar l orbital kvant ədədləri ilə xarakterizə olunurlar. Bu isə o deməkdir ki, atomda hər bir elektronun orbital impuls momenti saxlanır. Lakin məlumdur ki, impuls momentinin saxlanması qanunu yalnız mərkəzi sahədə hərəkət edən hissəcik üçün ödənir. Atomda elektronun hərəkətinin baş verdiyi xarici sahə isə atomun nüvəsi və digər elektronlar tərəfindən yaradılır və ona görə də mərkəzi (sferik-simmetrik) sahə deyildir. Hətta dolmuş daxili təbəqələrdən kənarda bir elektron yerləşən atomlarda (məsələn, qələvi metal atomları) sferik simmetriya kvantmexaniki ortalama aparmaqla alınır. Atomda elektronların hərəkətini müəyyən edən Şredinger tənliyinə isə ortalanmış potensial enerji deyil, bütün elektronların (nöqtəvi yüklərin) koordinatlarının funksiyası kimi klassik mənada başa düşülən potensial enerji daxildir. Ona görə də atom orbitallarının dolması ardıcıllığı onların enerjilərinin nisbəti ilə deyil, birelektronlu enerjilərin cəmindən fərqli olan tam elektron enerjisinin minimum olması tələbi ilə müəyyən edilir. Yəni atom orbitalları elektronlar tərəfindən elə tutulur ki, alınan elektron konfiqurasiyasında atomun tam elektron enerjisi minimum olsun. Dövri sistem kimyəvi elementlərin təkcə kimyəvi xassələrinin və optik spektrlərinin deyil, həm də digər xassələrinin də periodik olaraq təkrarlanmasını nümayiş etdirir. z sıra nömrəsi artdıqca atomların daxili təbəqələrindəki elektronlarla müəyyən edilən xassələri periodik deyil, monoton dəyişir. Buna misal olaraq xarakteristik rentgen spektrlərini (Ё31) göstərmək olar. Məlumdur ki, xarakteristik rentgen şüalanması atomun daxili
743
elektron təbəqələrindən birində yaranmış boş yerin yuxarı səviyyədən keçən elektron tərəfindən tutulması zamanı baş verir. Xarakteristik rentgen spektri öz xarakterinə görə, əlbəttə, hidrogen atomunun spektrinə oxşayır, lakin burada Ridberq sabiti z 2 -na vurulmalıdır. Şüalanma xətlərinin tezliyi z 2 ilə düz mütənasib olaraq artır (Mozli qanunu, Ё32). Atomların xarici elektron təbəqəsindəki elektronlarla müəyyən edilən bütün xassələri və optik spektrləri isə, əksinə, z artdıqca periodik dəyişir. Belə xassələrdən biri, məsələn, atomun ionlaşma potensialıdır (Ё111). Belə ki, hər bir dövrdə birinci elementin ionlaşma potensialı ən kiçikdir və dövrün sonuna yaxınlaşdıqca o, özünün ən böyük qiymətinə qədər artır. Periodik dəyişən digər xassə atom həcmidir. Belə ki, xarici elektron təbəqəsində bir elektron olan qələvi metal atomlarının həcmi ən böyükdür və dövrün sonuna yaxınlaşdıqca bu həcm azalır. Atomların bir sıra xassələrinin periodikliyi haqqında növbəti paraqraflarda bəhs ediləcəkdir.
Kimya baxımından atomun ən mühüm xarakteristikası onun valentliyidir. Kimyəvi rabitələrin yaranmasında yalnız cütləşməmiş elektronlar iştirak edirlər. Atomların qapalı təbəqələrində yerləşən və spinlərinin cəmi sıfra bərabər olan elektronlar kimyəvi qarşılıqlı təsirdə iştirak etmirlər. Kimyəvi qarşılıqlı təsir və onu keyfiyyətcə xarakterizə edən valentlik atomların dolmamış elektron təbəqələrində yerləşən cütləşməmiş spinə malik olan elektronların sayı ilə təyin olunur. Belə qəbul edilmişdir ki, atomun müəyyən halında elektronların tam spini S olarsa, bu halda onun valentliyi r=2S olur. Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, atomun valentliyi onun halından asılıdır. Belə ki, atom bir haldan digərinə keçdikdə onun valentliyi dəyişir. Əgər atomun birinci həyəcanlaşmış halı onun əsas halına yaxındırsa, atom bu həyəcanlaşmış hala keçdikdən sonra kimyəvi rabitəyə girir. Mendeleyev cədvəlində yeddi dövrün hər biri birinci qrupa mənsub olan qələvi metal atomu ilə başlanır ki, onun da əsas halında xarici təbəqənin elektron konfiqurasiyası s 1
isə r=2S=1 olur. İkinci qrup elementləri üçün əsas halda xarici təbəqənin elektron konfiqurasiyası s 2 ,
p–təbəqəsi) bu atomlarda əsas hala çox yaxın yerləşməsəydi, onda onlar kimyəvi cəhətdən qeyri-fəal olardılar. Lakin bu atomlarda kiçik həyəcanlaşma enerjisi udmaq hesabına s 2 →s 1 p 1 həyəcanlaşması baş verir və atomun tam spini Hund qaydasına görə s=1, valentliyi isə r=2 olur. Üçüncü qrupun elementlərinin atomlarında əsas halda dolmuş təbəqələrdən kənarda üç elektron yerləşir, s 2
1 və atomun tam spini S=1/2, valentliyi isə r=1 olur. Lakin bu atomlar kiçik həyəcanlaşma enerjisi udaraq s 1
2 halına keçirlər ki, bu halda da onların tam spini S=3/2, valentliyi isə r=3 olur. Dövri sistemdə ilk üç qrupda yerləşən elementlər kimya baxımından metallar adlanır. Belə ki, ion tipli kimyəvi birləşmələr əmələ gələrkən metallar elektron vermək qabiliyyətinə malik olmaları ilə xarakterizə olunurlar.
744
Dördüncü qrup elementləri əsas və həyəcanlanmış halda xarici təbəqələrin s 2
2 və s 1 p 3
elektron konfiqurasiyasına malik olmaqla kimyəvi rabitələrdə iştirak edə bilərlər. Bu hallarda atomun tam spini və valentliyi, uyğun olaraq, S=1, r=2 və S=2, r=4 olur. Beşinci qrupda yerləşən elementlərin atomları üçün əsas halda xarici təbəqələrin elektron konfiqurasiyası s 2
3 , tam spin S=3/2, valentlik isə r=3 olur. Lakin burada həyəcanlaşma nəticəsində bir elektronun, baş kvant ədədi vahid qədər artmaqla, növbəti layın s–təbəqəsinə keçməsi baş verə bilər. Bu həyəcanlaşmış halda atomun xarici təbəqələrinin elektron konfiqurasiyası s 1
3
1 , tam spini S=5/2 və valentliyi r=5 olur. Altıncı qrup elementlərinin atomlarının əsas halda xarici təbəqələrinin elektron konfiqurasiyası s 2
4 olduğundan, onların tam spini S=1 valentliyi isə r=2 olur. Lakin bu atomlarda s 2
4 →s 1 p 3
1 və s 2 p 4 →s 1 p 3
1
1 həyəcanlaşmaları (bir və ya iki elektronun növbəti laya keçməsi) baş verə bilər ki, bunun da nəticəsində onların tam spini və valentliyi, uyğun olaraq, S=2, r=4 və S=3, r=6 olur. Yeddinci qrup elementlərinin atomları üçün əsas halda xarici təbəqələrin elektron konfiqurasiyası s 2
5 , tam spin S=1/2, valentlik isə r=1 olur. Bu atomlarda həyəcanlaşma nəticəsində bir, iki və üç elektronun növbəti laydakı elektron təbəqələrinə keçməsi sayəsində s 1
4
1 , s 2 p 3
1
1 və s 1 p 3
1
2 konfiqurasiyaları alına bilər. Bu həyəcanlaşmış hallarda isə atomun tam spini və valentliyi, uyğun olaraq, S=3/2, r=3; S=5/2, r=5 və S=7/2, r=7 olur. Qeyd etmək lazımdır ki, ikinci dövr elementləri digər kimyəvi elementlərdən öz valentlik imkanlarına görə kəskin şəkildə fərqlənirlər. Bu fərq ondan ibarətdir ki, ikinci dövr elementlərinin atomlarında 2s2p təbəqələri dolmaqda davam edir və növbəti 3s3p təbəqələrinə keçid üçün tələb olunan həyəcanlaşma enerjisi isə xeyli böyükdür. Ona görə də, məsələn, azot, oksigen və flüor atomları, onların digər dövrlərdəki analoqları kimi yüksək valentliyə malik ola bilmirlər. Dörd, beş, altı və yeddinci qrupların əvvəlində yerləşmiş elementlər – qeyri-metaldır. İon tipli birləşmələrdə onlar, özlərinin qapalı elektron təbəqələrini yaratmağa cəhd edərək, elektron qəbul edirlər. Əlavə yarımqrup elementləri, həm də lantanidlər və aktinidlər xüsusi kimyəvi xassələrə malikdirlər. Belə ki, bu elementlərin atomlarında, dərində yerləşən d– və f– təbəqələrinin dolması baş verir (Ё109). Atomların d– və f–elektronları kimyəvi rabitələrin yaranmasında adətən iştirak etmirlər və bunu nəzərdə tutaraq atomların valentliyi xarici təbəqələrdəki elektronlarla müəyyən edilir. Lakin bu, heç də ciddi qanun deyildir. Belə ki, kimyəvi birləşmələr əmələ gələrkən bəzi hallarda atomların daha dərində yerləşən elektron təbəqələrindəki elektronlar xarici (valent) təbəqələrinə keçir və kimyəvi rabitələrin yaranmasında iştirak edir. Məhz buna görə də əlavə yarımqrup elementlərinin, lantanidlərin və aktinidlərin kimyəvi xassələri kifayət qədər mürəkkəbdir. Təsadüfü deyildir ki, bu elementlər qrupunun xassələrinin öyrənilməsi üçün kimyada xüsusi istiqamətlər müəyyən edilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, valentlik haqqında təlim kimyəvi quruluş nəzəriyyəsində mühüm rol oynamışdır. Lakin müasir dövrdə valentlik anlayışı ilə əlaqədar olaraq çox mürəkkəb vəziyyət yaranmışdır. Quruluş kimyasında edilən yeni kəşflər göstərir ki, bir sıra faktlar valentlik haqqında klassik nəzəriyyə çərçivəsində izah edilə bilmir. Belə ki, qeyri-üzvi birləşmələrin özünəməxsus polimer xarakterli olması sayəsində bu birləşmələrdə rabitələrin sayı müəyyən olunmuş valentliyə uyğun gəlmir. Məsələn, titan oksidi heç zaman TiO tərkibinə malik olmayıb, ətraf mühitdə oksigenin təzyiqindən asılı
745
olaraq TiO 1,25
–TiO 0,60
intervalına uyğun tərkibdə olur. Sink oksidində isə tərkib Zn 1,1
O, Zn 1,2 O formullarına uyğun gəlir. Valentlik anlayışını çətinləşdirən amillərdən biri də ikilaylı quruluşa malik olduğu üçün sendviç birləşmələr adlanan yeni metal-üzvi birləşmələr sinfinin kəşfi ilə əlaqədar olaraq meydana çıxmışdır. Bunlardan ən yaxşı öyrəniləni ferrotsen (C 5 H
) 2 Fe molekuludur. Bu molekulun tədqiqi göstərir ki, o, tamamilə orijinal bir quruluşa malikdir və bu quruluş valentlik haqqında məlum olan klassik təsəvvürlərlə izah edilə bilmir. Belə ki, ferrotsen molekulunda iki dənə pentadienil həlqəsi, aralarındakı məsafə 0,332 nm olmaqla, bir-birinə paralel yerləşmişdir. Dəmir atomu isə bu həlqələrin arasında, onların hər birindən 0,166 nm məsafədə yerləşmişdir. Bundan başqa, dəmir atomunun 10 dənə karbon atomunun hər birindən olan məsafəsi 0,205 nm-dir. Bu halda pentadienil həlqələrindəki karbon atomlarının hamısı eyni hüquqludur. Beləliklə, ferrotsen molekulunun fəza quruluşu mərkəzində dəmir atomu yerləşmiş pentaqonal antiprizma şəklindədir. Dibenzolxrom (C 6 H
) 2 Cr molekulu daha maraqlı quruluşa malikdir. Rentgenoqrafik tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, dibenzolxrom molekulunun fəza quruluşu mərkəzində xrom atomu yerləşmiş heksaqonal antiprizma şəklindədir. Bu molekulda xrom atomu ilə hər bir karbon atomu arasındakı məsafə 0,219 nm, benzol həlqələrində karbon atomları arasındakı rabitənin uzunluğu isə, sərbəst benzoldakı 0,140 nm-dən fərqli olaraq, 0,138 ±0,005 nm-dir. Hal-hazırda kobalt, nikel, titan və digər metallar daxil olan çoxlu sayda sendviç birləşmələr məlumdur. Sendviç birləşmələrdə kimyəvi rabitələrin xarakteri kvantmexaniki metodlar vasitəsilə tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılmış və müəyyən edilmişdir ki, bu birləşmələrdə kimyəvi rabitələr klassik qanunlara açıq-aşkar uyğun gəlmir. Belə ki, ferrotsendə dəmir atomunu 10 valentli, dibenzolxromda isə xrom atomunu 12 valentli hesab etmək mənasız işdir. Beləliklə, kimyəvi rabitələr haqqında klassik təsəvvürlərdən fərqlənən cəhətlər özünü təkcə kristallokimyada deyil, həm də molekulun əsas kimyəvi hissəcik sayıldığı üzvi kimyada da göstərir. Məlum olur ki, molekullarda kimyəvi rabitələr yalnız ikimərkəzli deyil, həm də çoxmərkəzli ola bilər. Əgər molekulda baxılan atom n sayda atomlarla əhatə olunmuşdursa, bu, heç də o demək deyildir ki, həmin atom n sayda ikimərkəzli rabitə əmələ gətirir. Deməli, verilmiş birləşmədə elementin valentliyini müəyyən etmək üçün bu elementin atomunun iştirak etdiyi "rabitələrin sayı"nın hər hansı qaydada hesablanması üçün hələlik heç bir ümumi əsas yoxdur. Bununla əlaqədar olaraq belə bir sual meydana çıxır ki, valentlik sərbəst atomun xassəsidir, yoxsa kimyəvi rabitədə iştirak edən atomun? Bu suala verilən cavablar hələlik mübahisəlidir. Valentlik haqqında klassik təsəvvürlərə uyğun gəlməyən faktların getdikcə artması əksər hallarda belə fikrin yaranmasına səbəb olur ki, həmin təsəvvürlər, ümumiyyətlə, əsassızdır. Ona görə də belə təkliflər meydana çıxır ki, öz əvvəlki mənasını itirdiyinə görə valentlik anlayışından imtina etmək lazımdır. Lakin bir çox tədqiqatçılar isə belə hesab edirlər ki, valentlik anlayışı nəinki rədd edilməli, əksinə, saxlanmalı və molekulların quruluşu haqqında ən yeni təsəvvürləri də nəzərə almaqla bu anlayış daha da genişləndirilərək əsaslandırılmalıdır.
Download 18.1 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|