Dialektika nazariyasi. Rivojlanishning umumfalsafiy qonunlari va kategoriyalari

Tayanch tushunchalar
Qonun tushunchasi, qonun turlari, eng umumiy qonunlar, umumiy qonunlar, xususiy qonunlar, qonuniyat, qarama-qarshiliklar birligi va kurashi qonuni, ayniyat, tafovut, ziddiyat, qarama-qarshilik, miqdor o’zgarishlarning sifat o’zgarishlariga o’tish qonuni, miqdor, sifat, me’yor, sakrash, inkorni inkor qonuni, inkor, dialektik inkor, rivojlanish, rivojlanishda vorisiylik, taraqqiyot, falsafa fanining kategoriyalari, voqelikning eng umumiy aloqadorligini aks ettiradigan kategoriyalar: alohidalik, xususiylik va umumiylik, mohiyat va hodisa kategoriyalari; voqelikning tuzilishini aks ettiruvchi kategoriyalar: mazmun va shakl, butun va qism, sistema, struktura va element; voqelikdagi narsa va hodisalar o’rtasidagi sababiy bog’liqlik (determinizm)ni aks ettiruvchi kategoriyalar: sabab va oqibat, zarurat va tasodif, imkoniyat va voqelik kategoriyalari.
Nazorat va muhokama uchun savollar
1. Qonun nima?
2. Qonunning qanday turlarini bilasiz?
3. Falsafa qonunlarini sanab bering.
4. Falsafa qonunlarining o’ziga xos jihati nimada?
5. Falsafa qonunlarining tabiat, jamiyat va inson tafakkurida namoyon bo’lishiga misollar keltiring.
6. Kategoriya nima?
7. Falsafada kategoriyalari deb qanday kategoriyalarga aytiladi?
8. Falsafada kategoriyalarining boshqa fan kategoriyalaridan farqi nimada?
9. Falsafada kategoriyalari qanday turlarga bo’linadi?
10. Voqelikning tuzilishini ifodalovchi falsafiy kategoriyalarni ayting. 11. Voqelikning umumiy aloqadorligini aks ettiruvchi falsafiy kategoriyalarni sanab bering. 12. Determinizmning umumiy aloqadorliklarini ifodalovchi falsafiy kategoriyalarni tushuntiring.
13. “ ...buyuk ajdodlarimiz o’zlarining ilmiy va ijodiy kashfiyotlari bilan dunyoga ustozlik qilishgan. Boshqalarga ergashmagan, balki boshqalarni o’z ortidan ergashtirgan. Biz ham ergashuvchi emas, ergashtiruvchi kuchga ega xalq bo’lishimiz shart. Aks holda, taraqqiyot yo’lidan chekkaga chiqib, yana tanazzul botqog’iga botamiz. Ota-bobolarimiz erishgan marralarini osongina boy berib qo’yamiz”⁵, degan falsafiy fikrni falsafa qonunlari misolida muhokama qiling?

1^ Falsafa: entsiklopedik lug’at. ­– T.: «O’zbekiston milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti,2010. - B.254.

2^ Yuridik entsiklopediya / prof. U.Tadjixanov tahriri ostida. - T.:IIV Akademiyasi, 2001. - B. 610-611.

3^ Aristotel.Metafizika.

4^ O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning O’zbekiston yoshlari forumida so’zlagan nutqi.26.12.2020 yil.// http://uza.uz/posts/197662

5^ Mirziyoev Sh.M. Maktab ta’limini rivojlantirish biz uchun umummilliy maqsadga,umumxalq harakatiga aylanishi zarur// Uning o’zi. Milliy tiklanishdan - milliy yuksalish sari. 4-jild. - Toshkent: «O’zbekiston» NMIU,2020.= B.151.