Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi asoslari

yashaydi. Ayni paytda, san’atkorning ideali g'oyibdan kel­
gan narsa emas: u, bir tomondan, asriardan beri ajdodlar 
sinovidan o'tib kelgan o'lmas qadriyatlarni, ikkinchi to­
mondan, o'sha san’atkor yashayotgan muhit sharoitida 
yetilgan eng ilg'or orzu-intilishlarni o'zida mujassam etadi. 
Ya’ni san’atkor estetik idealiga o'z davrining ilg'or ijtimoiy 
maqsadi ham singib ketadi. Faqat bir sharti bor: o'sha ijti­
moiy maqsad san’atkor uchun shu darajada shaxsiylanib 
ketishi zarurki, endi u o'sha maqsadga o'z-o‘zining maq-
66

---

sadi deb qarasin - ijtimoiylik va shaxsiylik chegaralari 
yo‘q bo'lib ketsin. Mana shu shartni uddalay olgan ijodkor 
endi hech kimning xizmatchisi emas, aniqrog'i, u endi o‘z 
idealining xizmatchisi, xolos. Istiqlolning otashin kuychisi 
Cho‘lponni eslang. 0 ‘z davrining eng ilg'or ijtimoiy maq- 
sadi - yurt ozodligi Cho'lpon ongida shu darajada shax- 
siylandiki, endi u shoirning shaxsiy dardiga, orzusiga, 
hayotining mazmuni - IDEALIga aylandi. Shu bois ham 
mustabid boltasi ostida turib istiqlol ruhida she’rlar bitish- 
ga Cho'lponni birov majbur qilgan emas, ERK mafkura- 
sini yurtdoshlar diliga singdirishga intilgan shoir birovga 
xizmat qilishni o'ylamagan.
Davrining ilg'or ijtimoiy maqsadini estetik idealiga sing- 
dirgan san’atkor voqelikni o'sha ideal nuqtayi nazaridan 
baholaydi. Baski, u endi mavjud voqelikdagi o'sha maq- 
sadga muvofiq jihatlarni ma’qullagani holda nomuvofiqla- 
rini qoralaydi. Faqat shu holdagina uni «mafkuraga xiz­
mat qildi» deyish mumkin bo'ladi. Aksincha, agar ijodkor 
mafkuraning ko'r-ko'rona targ'ibotchisi bo'lsa, mavjud vo­
qelikni ideal nuqtayi nazaridan xolisona badiiy tadqiq qilish 
va g'oyaviy-hissiy baholash o'rniga faqat voizlikni kasb qil- 
sa, qilar ishi mafkurani madh etish-u o'z nazdida uning hi- 
moyachisiga aylanib qolsa, bilingki, u mafkuraning foydasi 
emas, aksincha, zarariga ishlayotgan bo'lib chiqadi. Dey­
lik, istiqlol dardini o'z vaqtida Cho'lpon, Fitrat, A.Qodiriylar 
yonib kuylagan edilar, ularning yurt ozodligi mavzusidagi 
asarlari chinakam dardning mahsuli ediki, shu bois ham 
bu asarlarni «yurak qoni bilan bitilgan» deb ta'riflaymiz. 
O'quvchini to'lqinlantiradigan yuksak tushunchalar haqi­
da asar yaratish uchun kishida ma’naviy huquq bo'lmo- 
g‘i kerak, bu huquqni esa ijtimoiy dardning chinakamiga 
shaxsiylanganligigina berishi mumkin. Shu jihatdan qa- 
ralsa, buyuklarimiz guldek hayotini garovga qo'yib, yurak 
qoni bilan yozgan VATAN, ERK, OZODLIK kabi mavzular- 
da yengil-yelpi, chinakamiga hissiy idrok qilinmagan o'y-
67

---

fikrlar, kechinmalarni yozish oq qog'oz oldida ham, o'quv- 
chilar oldida ham gunohdan o‘zga emas.
Alohida ta’kidlash zarurki, milliy mafkuraga xizmat qilish 
degani istiqlol, vatan va sh.k.lar haqida yozish deganigina 
emas. Chinakam san’atkor nima haqida yozishidan qat’i 
nazar - u ma’naviy muammolarni badiiy tadqiq etadimi, 
o'zining qalb qa’rlariga nigoh tashlaydimi, ishq-muhabbat 
haqida yozadimi... - o'zi badiiy tasvir va tadqiq predmeti 
sifatida olgan narsani umuminsoniy qadriyatlar, ezgulik, 
insoniylik nuqtayi nazarlaridan yoritar va baholar ekan, 
bilingki, u milliy mafkuramizning shakllanishiga, mustah- 
kamlanishiga, jamiyat a’zolari shuuriga singishiga xizmat 
qilayotgan bo'ladi. Zero, yuqorida ta’kidlaganimizdek, 
jamiyatimizning shakllanayotgan mafkurasi umuminsoniy 
qadriyatlarga harjihatdan muvofiqdir.