Dilnavoz Yusupova

Ijodiy faoliyati 
Asosiy taxallusi (Fitrat) «tug‗ma tabiat», yana bir taxallusi (Mijmar) «xushbo‗y o‗t 
yoqiladigan cho‗gdon» degan lug‗aviy ma‘nolarni anglatadi. Adibning aql-u zakovatini 
rossiyalik, kavkazlik, turkiyalik va turkistonlik safdoshlari yuksak darajada qadrlashgan. 
Adabiy merosi boy va serqirra, janrlari jihatidan ham rang-barang. Vatanni 
«sajdagoh-u jon-u tan» singari sevib, keng miqyoslarda ilg‗or faoliyat ko‗rsatgan.  
 
I. Nasriy asarlari 
Fitrat 1909-yili dastlabki yirik asari, fors tilida yaratilgan «Munozara» (to‗liq nomi 
«Hindistonda bir farangi ila buxorolik mudarrisning jadid maktablari xususinda 
qilg‘an munozarasi»)ni Istanbulda e‘lon qiladi.

«Hind sayyohi qissasi» («Bayonoti sayyohi hindi», 1911 – 1912-
yillarda forsiy tilda yozilgan nasriy asari)

«Qiyomat» (bosh qahramoni Pochamir)

«Rahbari najot» (1915)

«Oila» (1916) 

«Begijon» (1916) 

«Mavludi sharif» (1916) 

«Abo Muslim» 

«Muxtasar islom tarixi» (1915) 

«O‗qu» (1917)

---

320 
II. Pyesalari 

«O‗g‗uzxon» 

«Chin sevish» (1920) 

«Abulfayzxon» (1924) 

«Shaytonning tangriga isyoni» (1924) 

«Arslon» (1926) 

«Vose‘ qo‗zg‗oloni»(1927)

«Hind ixtilolchilari» 
«Abulfayzxon» dramasi haqida 
Asar qahramonlari:
Abulfayzxon – Buxorodagi o‗zbek xonlarining so‗nggisi, 40 – 50 yoshlarda; Ulfat –
xonning xojasaroyi (haram boshlig‗i), 40 – 50 yoshlarda; Davlat – to‗qsabo, xonning 
yaqin xizmatchilaridan; Qozi Nizom – Buxoroning qozikaloni, 50 – 60 yoshlarda; Oxun – 
Buxoroning katta mullasi (bu ikki shaxs rahbarlarga yaxshi ko‗rinish uchun shariat 
qoidalarini o‗zgartirishdan ham toymaydilar); Hakimbiy – xonning inog‗i, so‗ngra 
otalig‗i, 50 – 60 yoshlarda; Rahim qurchi – so‗ngra to‗qsabo, so‗ngra otaliq, 
Hakimbiyning o‗g‗li, 30 – 40 yoshlarda (Eron shohi Nodirshohga sotilgan xiyonatkor 
shaxslar); Mir Vafo – Rahimxon tarixiga bag‗ishlangan «Tuhfayi xoniy» asarining 
muallifi, Hakimbiyning odami, 50 – 60 yoshlarda; Doniyolbiy – Hakimbiyning ukasi, 40 
– 50 yoshlarda; Ibrohim inoq – so‗ngra otaliq, 60 – 70 yoshlarda (asar so‗ngida ko‗r 
bo‗lib qoladi); Tog‘ayqulbek – mang‗it beklaridan; Xo‘ja Kalon – mashhur xo‗jalardan; 
Nodirshoh – Eron shohi; Rizoqulixon – Nodirshohning o‗g‗li; Mirzo Mahdiy – shohning 
bosh kotibi; Aliqulixon, Husaynxon, Ahmadxon – Eronning qo‗shin boshliqlari; 
Abdumo‘minxon – Abulfayzxonning o‗g‗li, 15 yoshda (Rahimbiy tomonidan zaharlab 
o‗ldiriladi); Yo‘ldosh, Ergash – qalandar kiyimidagi tilchilar, Hakimbiyning odamlari.