Dinlari tarixi

Robia Adaviya
MA’LUMOT UCHUN
Robia Adaviya (713/714-801) — Basra zohidla-
rining taniqli vakilasi. Bolaligida cho‘ri qilib sotil-
gan. Keyinchalik ozodlikka chiqarilgan. Bir necha yil 
sahroda yolg‘iz yashagan. U Allohni sevishdan boshqa 
jamiki narsalarni rad etish tarafdori bo‘lgan. Alloh-
dan hech manfaat ko‘zlamay, uni mutlaq sevish — 
inson ma’naviy hayotining mohiyati ekanligini 
zohidlardan birinchi bo‘lib ta’kidlagan. Robia Adaviya 
islom olamida «avliyo» sifatida ulug‘lanadi.

---

67
ADASHGAN SO‘FIY GURUHLARNING
O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Islom tarixining barcha davrlarida tasavvufni tor 
ma’noda talqin etuvchi guruh va shaxslar bo‘lgan. Ular 
e’tiborini asosan so‘fiylikning tashqi jihatlariga qarat-
ganlar. Bundaylar hozirgi kunda ham topiladi. 
Bunday guruhlar uchun so‘fiyga na dunyodan va 
na oxiratdan ta’ma borligi g‘oyasining mohiyati buzi-
lib, turli marosimbozlik, pirparastlik, «murid ovlash»
(qo‘shtirnoq ichidagi «murid ovi»), turli diniy maro-
simlarda o‘zlarini alohida shaxs ekanliklarini namoyon 
qilish va shu bilan obro‘, boylik o‘rttirish maqsad bo‘lib 
qolgan.
Bu toifalar tasavvufning komil inson yetishtirish 
g‘oyasini e’tibordan chetda qoldirganlar. 
Shu sababli tasavvufshunos olimlar tomonidan bun-
day toifalarni mumtoz tasavvuf namoyandalaridan 
farqlay bilish, ularni boshqa turli oqimlardan ajratib 
ko‘rsatish maqsadida «tariqatchilar» atamasi iste’mol-
ga kiritildi. Ularning asl maqsadlari ochib berildi va din 
ulamolarining tanqidiga uchradi.
TASAVVUF VA SOXTA TARIQATCHILIK
O‘RTASIDAGI FARQ
Soxta tariqatchilik tarafdorlari dunyoviy ilmlar in-
son hayotida shart emas, ayniqsa, qiz bolalarning ta’lim 
olish 
lariga to‘sqinlik qilish kabi hukmlar chiqaradilar. 
Asrimizning boshlarida respublikamizning turli min-
taqalarida faoliyat yuritgan tariqatchilar orasida bir qa-
tor noan’anaviy amallar kuzatilgan: 
– tahajjud (tungi) namozini o‘qish farz (yoki vojib), 
deb bilish;