Диплом бўйича мутахассислиги: Психология

2.2. Педагогик конфликларни бартараф этиш усуллари.

“Педагогик конфликтология” назарияси билан шугулланувчи мутахассислар таълим жараёнини инсонпарварлаштирилган, шахсга йуналтирилган модели сифатида баҳолайдилар. Чунки, педагогик конфликтга асосланган педагогик жараённинг максади ўқувчиларнинг индивидуал-психологик хусусиятларини хнсобга олган ҳолда уларнинг эркинликлари ва хуқуқларини ҳурмат қилиш асосида таълим-тарбиявий таъсир курсатишни назарда тўтади.

Таълим-тарбия жараёнида педагогик конфликтларнинг юзага келиш турлари.
Таълим-тарбия жараёнида педагогик конфликтларнинг юзага келишида: ўқитувчи-синф жамоаси, ўқитувчи-кичик гуруҳ ўқитувчи катта гуруҳ ўқтувчи-ўқувчи, ўқувчи-ўқувчи, кичик гуруҳ-кичик ГУРУҲ» кичик гуруҳ-синф каби турларида намоён булади. Педагогик конфликтология фанини ўқитиш технологияларидан самарали фойдал анишнинг ўзига хос педагогик-психологик ва услубий асослари яратилмокда. Улар: ДТС ва уларга мувофик, даражада ўзлаштирилиши талаб килинадиган янги билимлар хажми асосида ўқувмашгулоти ипггирокчиларининг хамкорликда ишлашлари учун шарт-шароит белгилаш ва улардан фойдаланиш имкониятлари, ўқув режа, ўқув дастур, ўқув материаллари, дарс мавзуси, ўқув жараёни модели, технологик харитаси, дарс ишланмаси ва ҳоказо. Хамкорлик муҳитига киришадиган ўқувчиларнинг психологик, ёш хусусиятлари ва ўзлаштириш имкониятларини хисобгаолиш, машғулотларда хар бир ўқувчи учун қулай, эркин, ҳиссий кўптаринкилик муҳитини яратиш, эркин мулоқотни сифатли уюштиришда дарс мавзуси, мазмуни, кулланилаётган тушунчалар, атамалар, таърифлар, формулалар ва бошқаларнинг ўқувчилар учун тушунарли, қизиқарли бўлишини таъминлаш; машгулот учун зарур дидактик, когнитив, визуал воситаларни олдиндан тайёрлаш, мулоқот усуллари ҳамда замонавий ахборот технологияларидан самарали фойдаланишни ташкилкилиш кабилар. Шуни таъкидлаш керакки, укитувчи ҳамда ўқувчилар орасидаги хамкорлик - таълим жараёнининг асосини ташкил қилиши лозим.
Педагогик конфликтлар ечимини топишга асосланган педагогик жараённинг таркибий кисмлари сифатида куйидагиларни курсатиш мумкин:
-таълим жараёнида кулланиладиган инновацион усуллар;
-инсонпарварликка асосланган демократик ёндашувлар;
-ўзаро ишчан мулоқотга асосланган диалог мухити;
-ишчан педагогик муҳит кабилар.
Педагогик конфликтлар ечимини топишда куйидагилар мучим ахдмиятга эга. Улар: интерактив усуллардан фойдаланиш. Ўқувчиларга ахборотларни жадал тарзда такдим килиш, муаммоли вазиятларни вужудга келтириш, изланувчанликка асосланган ижодий муҳит яратиш, диалогдан самарали фойдаланиш, укувчиларнитурли дидактик уйинларга жало кдпиш кабилар.
Педагогик конфликтлар ечимини таъминлашнинг максадли йуналишлари мавжуд. Жумладан:
- педагогик талабдан педагогик бевосита ва билвосита муомала, мулокот ва муносабатга утиш;
- укувчиларга эркин, хиссий, инсоний ва шахсий ёндашув асосида таълим бериш: узаро хамжихатлик, тушуниш, англаш, қабул қилиш, ҳамдардлик, кумаклашиш, ижобий ҳис-туйғуларни ифодалаш мухитини таъминлаш кабилар.
Педагогик конфликтлар ечимини топишга асосланган таълим жараёни узига хос жихатларга эга. Бундай узига хосликлар сирасига:
1. Укувчиларни фаоллаштирувчи, ривожлантирувчи дидактик мажмуаларга эга бўлиш. Мавжуд дидактик мажмуалардан ўқув-билув жараёнида кенг фойдаланилади. Ушбу мажмуалар билан ишлаш кувчиларга кувонч бағишлаши, уларда хаётий куникма ва малакаларни шакллантиришга хизмат қилиши, ўқувчиларга ўқув материалларидан эркин танлов асосида фойдаланиш имкониятининг берилиши, ўқув материаллари ўқувчиларнинг эхтиёжлари, изланишлари, хоҳишларига мос келиши, ўқувчиларга ҳар бир дарсда янги билимлар билан учрашиш имкониятини бериши, ўқув материаллари ёрдамида ўқувчиларнинг дунё қарашлари ва тассаввурлари кенгайиши, ўқув материаллари таркибига таълимий уйинларнинг сингдирилиши, ўқув материаллари ўқувчилар маънавиятини юксалтириши, уларни мустакил ва танкидий фикр юритишга ўргатиши лозим.
2. Ўқувчилар шахсига нисбатан инсоний ёндашувни таъминлаш. Бунда ўқувчилар билан демократик муносабатларни урнатиш шахслараро дўстона муносабатларни ўрнатишнинг муҳим тамойили бўлиб, бундай муносабат ўқув-билув жараёни самарадорлигини таьминлайди. Бундай муносабат замирида хар бир ўқувчини мустақил шахс сифатида тан олиш, уларнинг хуқуқларини хурмат килиш, хис-туйғуларини тушуниш, уларнинг қарорларини эътироф этиш ва унга ишониш, ўқувчиларнинг эркинликлари таъминланиши, аълочилар билан паст ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг хуқуқларини тенглаштириш, уларнинг бир-бирларига кўмакдош булишларини таъминлаш имконияти вужудга келиши лозим.
3. Инсонпарварликка асосланган \амжих,атлнк мухитини қарор топтириш. Педагогик конфликтлар ечимини топиш ўқув-билув жараёнида инсонпарварликка асосланган педагогик мухитни қарор топтириш ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Инсонпарвар, демократик, жамоавий хамкорлик жараёнвда ўқувчиларда мустаҳкам билим, куникма ва малакаларни хосил килиш, уларга нисбатан мурувват ва меҳр-мухаббат, садоқат билан муносабатда бўлиш, уларни эзгу ишларга руҳлантириш, хамкорлик, ўзаро муомала ва мулоқотда педагогик маҳорат курсатиш, ўқувчилар орасида ижобий муҳитни қарор топтириш, уларнинг камчиликларига нисбатан бағрикенглик билан бардошли муносабатда бўлиш лозим.
Демократик муносабатда бўлиш мақсадга мувофикдир.
Ўқитувчи ҳамда ўқувчилар орасидаги демократик муносабатлар қуйидагиларни таъминлаш имконини беради:
1. Ўқувчи ва ўқитувчи орасидаги муносабатларни барқарорлаштириш.
2. Дарсда хамжихатликка асосланган ижобий муҳитни вужудга келтириш.
3. Ўқувчиларда эркин танлов ва ўз фикрини химоя қилиш кўникмасини шакллантириш.
4. Педагогик жараёнда ўқитувчи ва ўқувчилар орасида ўзаро тенгликка асосланган муносабатларни қарор топтириш кабилар.
Педагогик жихатдан ўз фаолиятини ташкил этиш ўқитувчининг ўз ички имкониятларини руёбга чиқаришга лаёқатлилигидир - Бу унинг фаолиятига инсоний мазмун беради. Ички имкониятларни руёбга чиқариш муайян ташаббускорликни талаб килади. Онг таркибининг истиқболдаги фаолиятга курсатадиган таъсирини белгилаш ғояси мустақил билим олиш тажрибасининг шаклланишида педагогикага хамкорлик назариясига оид тадкикотлар оркали кириб келган. Бу ўз фаолиятини хамкорлик асосида амалга ошириш соҳасидаги ёндашувга таянади. Бу жараёнда ўқитувчи янги сифат курсаткичига эга бўлган билимларни ўзлапгшртнга кумаклашади.
Инсоний нуқтаи назардан шахснинг ўз фаолиятини ташкил этиши педагогик конфликтлар ечимини топишга оид асосий тушунчаларни англаш имконини беради. Педагогик конфликтология фани уйғунлашган дидактик жараёнларни таҳлил қилиш ва ўз фаолиятини ташкил қилиш методларини изчил татбиқ этишга йуналтирилгандир. Бу ўта мураккаб, очиқ номунтазам ривожланувчи тизим бўлиб, унинг ўзига хос жиҳати ўз фаолиятини мустақил ташқил этишида намоён булади. Мазкур тизимнинг ички имконияти ўзида янги сифатга эгабулган хаёт учун зарур келишув жараёнини намоён кдлишидадир. Педагогика фанида бундай тизимни шахс онгини шакллантиришга йуналтирилган дидактик жараён сифатида бахолаш мумкин.

ХУЛОСА

Конфликтлар ечими бўйича билим ва куникмалар билан илк бора яқиндан танишиш уларнинг инсон кундалик хаётида керакли ва зарур билимлар эканлигини тасдикдайди. Конфликтларга фожеага қарагандек эмас, балки уни хаётнинг оддий таркибий қисми сифатида англаш зарурлиги, педагогик конфликтологиянинг илмий-назарий асослари, конфликтларнинг юзага келиш омиллари, турлари, конфликтли вазиятда педагогик-психологик хизмат, педагогик конфликтларни бартараф этишда ўзаро келишувга асосланган биргаликдаги фаолият, конфликтлар замирида конфликтогенлар ётиши, зиддиятда ҳар икки томон ҳам ғолиб бўла олипш, низоларда ўзига хос адолатпарварлик мезонларининг мавжудлиги, конфликтларни бошқариш мумкинлиги, зиддиятли вазиятда тўғри мулоқот олиб бориш қоидалари, тана забонининг аҳамияти, агрессия ва зуравонлик мазмуни, агрессия ва зуравонликдан ўзини мухофаза қилиш чора-тадбирлари, жахди чиққан одам билан мулоқот қилиш қоидалари, жамоадаги конфликтни ечиш усуллари, оилавий конфликтларда ўзини кандай тутиш кераклиги, медиация ва унинг тартиблари борасидаги билим ва малакалар эди. Уйлаймизки, конфликтларга алокадор бўлган барча мавзулар ўз ҳаётингизни, якинларингиз ва оилангиз истикболини ташкиллаштиришда сизга тинчлик, осойишталик, равнак ва ўсиш омили бўлиб хизмат килади.