Dizontogenez

Ontogenezni tadqiq qilish nazariyasi
Amerikalik psixolingvist S. Linker, "standart ijtimoiy model" ni tanqid qilib, shunlay yozadi: " Til bevosita madaniyat mahsulililidan kо‘prok tо‘g‘ridan tо‘g‘ri hosil bо‘luvchi hodisa hisoblanadi.”[60, s. 11].
N. Xomskiy garmmatik tizimlarni paydo bо‘lishi g‘oyasi bilan oldinga chiqdi. Uning asosiy asarlarida til ontogenezida yetakchi rolni mazmunli tizimga ega bо‘lgan qayta shakllanish о‘ynab, u emperik asoslangan grammatik qurilmalarni tuzilishini ta’minlaydi

Xomskiy shuningdek, inson tomonidan aytilgan va tushuniladigan gaplarga e’tibor qaratadi, ulardagi har bir sо‘z gaplarda bog‘lanishida yangicha kombinatsiyalarni tashkil etadi. Shuning uchun nutq qо‘zg‘atuvchidan kelayotgan ta’sirlarni qayta ishlangan tо‘plami bо‘lishi mumkin emas. Gapiruvchining miyasi chegaralargan sо‘zlardan chegaralanmagan sondagi gaplarni tuza olishga qodir bо‘lgan dasturga ega bо‘lishi kerak. Bu dastur aniq bir tilni bilish asosida yotadigan dastur bо‘lib, о‘z ichiga barcha til grammatikasi uchun xos bо‘lgan sxemani olib “ umumiy grammatikalar” nomini olgan. Priroda grammatiki vklyuchayet, po Xomskiyning fikricha grammatika tabiati о‘z ichiga semantik mazmun, graamtik qurilish vanutqni fonetik ifodalashni qamarab oladi. Xomskiyning fikricha , bola shunday umumiy grammatika bilan dunyoga keladi. Grammatika katta tezlik bilan atrofdagilarning nutqiy namunalari asosida rivojlanadi. Bunda atrofdagilarning nutqiy materiali bola uchun faqat yordamchi vosita sifatda xizmat qiladi.

• Xomskiy shuningdek, inson tomonidan aytilgan va tushuniladigan gaplarga e’tibor qaratadi, ulardagi har bir sо‘z gaplarda bog‘lanishida yangicha kombinatsiyalarni tashkil etadi. Shuning uchun nutq qо‘zg‘atuvchidan kelayotgan ta’sirlarni qayta ishlangan tо‘plami bо‘lishi mumkin emas. Gapiruvchining miyasi chegaralargan sо‘zlardan chegaralanmagan sondagi gaplarni tuza olishga qodir bо‘lgan dasturga ega bо‘lishi kerak. Bu dastur aniq bir tilni bilish asosida yotadigan dastur bо‘lib, о‘z ichiga barcha til grammatikasi uchun xos bо‘lgan sxemani olib “ umumiy grammatikalar” nomini olgan. Priroda grammatiki vklyuchayet, po Xomskiyning fikricha grammatika tabiati о‘z ichiga semantik mazmun, graamtik qurilish vanutqni fonetik ifodalashni qamarab oladi. Xomskiyning fikricha , bola shunday umumiy grammatika bilan dunyoga keladi. Grammatika katta tezlik bilan atrofdagilarning nutqiy namunalari asosida rivojlanadi. Bunda atrofdagilarning nutqiy materiali bola uchun faqat yordamchi vosita sifatda xizmat qiladi.

Grammatikani tug‘ma ekanligini tasdiqlovchi bir qancha emperik ma’lumotlar olingan. Bu ingliz bolalarining birinchi sо‘zlarini va ularni boshqa sо‘zlar bilan bog‘lab qо‘о‘lashlarini о‘rgangan M. Breyna, I. Shlezinger, D. Maknila kabi olimlarni ishlarida ham kо‘rish mumkin[36,53,64]. Tadqiqotlarda bolalarning birinchi sо‘zlarini ikki xil funksional farqlari aniqlangan: ulardani biri huddui “ yakorga” (pivot), о‘xshab qо‘llanilib, ma’lum qoidalar asosida boshqa sо‘zlar bilan bog‘lanadi; boshqalari “ochiq “ guruhlarga tegishli bо‘lib, ular sо‘zlar bilan boshqacha bog‘langan (open-class-words). Bolalarning birinchi iki sо‘zli yakorli bog‘lanmasida birinchi о‘ringa peredikat chiqadi va faoliyat bajaradi; ochiq guruhlarda esa faoliyat obyekti sifatida qо‘llaniladi.Demak, arofdagilar nutqida bunday qurilmalar bо‘lmasligi haqidagi xulosaga kо‘ra, quyidagicha xulosa qilish mumkin: kuzatilgan omillar bolalarga tug‘ilganidan xos bо‘lgan “ grammatik qurilmalarning bazaviy munosabatlarini” paydo bо‘lganidan dalolat beradi. Quyidagi munosabatlarni bazaviy deb hisoblash taklif etilgan "subyekt-predikat", "predikat-obyekt", " aniqlovchi-aniqlanaligan".
Piajening konstruktiv nuqtai nazariga kо‘ra til bolaning intellektual rivojlanishi asosida shakllanadi. Bu yо‘lning muhim vaqti “belgili” yoki semiotik faoliyat deb nomlanuvchi davri hisoblanadi. Tilni umuman bu faoliyatning xususiy hodisasi sifatida qarash kerak. Simvolik faoliyat odatda ikki yoshda paydo bо‘lib, sensomotor rivojlanish davrigacha davom etadi. Bu davrda Piaje asosiy faoliyat mantig‘ining fenomeni assimilyatsiya hisoblanadi, deb tushuntiradi.