Dunyo okeani haqinda umumiy malumot I. I. Dunyo okeaniga umumiy tabiiy geografik ta’rifi

Oqimlari.Okeanning Shimoliy bo'limida oqimlarning paydo bo'lishiga shamollarning mavsumga qarab almashuvi ta'sir ko’satadi u oqimlar tizimini o'zgartadi. Suvning harakat etish yo'nalishin o'zgartadi ularning vertikal turida almashuviga bo'ladi. Okeanning janub bo'limidagi oqimlar dunyo okean oqimlarining tizim bo'lagi demakdir. Ularning anchagina yiriklari Shimol shamollarning oqimi.
Okeanning qirg’oq bo'ylari bo'limlariga materiklarning ta'siri. Okean Shimol g'arbdda quruqlik bilan chegaradosh. Bu yerda tropik havo massalari ustunlik etadi. Okeanning bu bo'limida yog'in sochin kamlik qiladi, quruqlikdan okeanga suvlar deyarli oqib kelib tushmaydi, biroq suvning bug'lanish miqdori yuqori shu sababdan suvlar kuchli sho’rlanadi. Aksincha, okeanning Shimol sharq qismida uni qoplagan baland tog'larga yozgi musson ko'p yog'in sochini olib keladi. Shuning uchun ko’p suvlar okeanga kelib quyadi. (7 расм)



Okeanda odamning xo’jalik ishlarining turlari. Hind okeanining biror kishiga yaqin odamlar xossalari ular bilan aloqador bo'lgan xalqning faoliyatini ko'p tarafidan aniqlaydi. Olimlarning tahminlari bo'yicha bu okeanni suzish boshqa okeanlarga qaraganda ertaroq boshlangan. Arablar o'sha davrdagi dastur bo'yicha yakka tarzida tuzilgan yo’nalishlarning geografik yozuvlariga ega bo'lgan. Bizning kunlarimizga okean ko'p sonli kemalar harakat qiladigan dengiz yo'llari ochildi. Okeanning relyef zonasi foydali qazilmaga boy. Biroq yangi rivojlanib kelayotgan yurtlarning ortta qolganligi sababli Hind okeannida baliq ovchilik kasbga unchalik katta ahamiyatka ega emas¹⁴.
Shimol Muz okeani. Okean Arktikaning markaziy bo'limida joylashgan, u Shimoliy qutb tevaragidagi g'oyat keng territoriyani egallaydi, bu territoriyaga o'zi materiklarning bog’liq qismlari arxipelaglar va orollar kiradi.

Qirg’oqlari, dengizlari va orollari. Okean qirg’oqlari iqlim chegaralari qat'iy noqulay bo'lganlikdan bu yerda aholi oz va xonadonlik tarafidan quyi o'zlashtirilgan. Ko'pchilik qismlari tashqi dengizlar bo'lib, biroq ichki dengizlar ham bor. Okeanda orollar ko'p ular materiklarga yaqin joylashgan
Chuqurligi va tubining relyefi.Shimoliy Muz okeani barcha okeanlarga solishtirganda eng sayozi. Uning maksimal chuqurligi 5449 m. Okean tubining relyefi shelflar katta hissa namoyish etadi, uning kengligi 1300 -1500 km yetadi shelf okean maydonining 3 dan ko'proq qismini tashkil etadi. Bu okean rus olimlari Lomanosov, Mendallev ismlari bilan atalgan suv ostidagi iqlimi bor. Okeanning qutbda joylashishi holati uning iqlimning xossasini bildirmaydi. Yil davomida okean ustidan havo massalari yuksalib turadi. Qishda o'rtacha havo temperaturasi -20⁰ tan 40⁰ masofada bo'lsa, yozgi davrda 40 yaqin bo'ladi. Okean ustida eng kuchli sovuq -50 ga qadar soviydi. Oqimlari g'arbtan va janub g'arbdan shamollarning ta'siri bilan Shimol Atlantikadan Shimol Muz okeaniga Shimol Atlantika oqimlaridan iliq suvlarlari sur'atli oqib keladi. Bu iliq oqimlar oqib kelib Grelandiyaga qarab oqimlar okeanda belgili darajada bo'lib suvlar yuzasi qarama-qarshi yo'nalishga qarab oqadi. Muzlari. Muzlarning bo'lishi Shimol muz okeanining eng xarakterli xossalarining biri. Muzlarning paydo bo'lishiga va suvlar yuzalarining harorati kam sho’r bo'lishi bilan aloqador, buning sababi suvlar yuzalari materikdan oqib keluvchi daryolarning ko'pligidan chuchuklanib turadi¹⁵.
Okeandagi tirikchilik. O'simlik va hayvonotlar dunyosining tirikchilik etish shart-sharoitlari okean markazida va dengizlarning ovloq joylarida keskin ajraladi. Bu yerda klanktlar morj tulenlar yashaydi.
Okeanda odamning xojalik ishlarining turlari. Okeanning sovuq suvlarlari tirikchilikning rivojlanishiga oz ta'sir ko’rsatadi. Ularning unumdorligi ozlik
qiladi. Faqat Atlantika atrofiidagi yerlarda vadaroslar va baliqlar ovlanadi. Okeanning talabchan biror kishiga yaqin odamlari foydali qazilma boyliklarni qidirib topishga qiyinchilik tug'diradi¹⁶.