Dunyo okeani haqinda umumiy malumot I. I. Dunyo okeaniga umumiy tabiiy geografik ta’rifi

Mavzu : DUNYO OKEANI
Reja:
Kirish......................................................................................................3
I-BOB. DUNYO OKEANI HAQINDA UMUMIY MALUMOT.........5
I.I.Dunyo okeaniga umumiy tabiiy geografik ta’rifi.............................5
I.II.Dunyo okeani oqimlari va harorati................................................7
I.III.Dunyo okeani hayvonot va o’simlik dunyosi................................11
II-BOB.DUNIYO OKEANI BO’LIMLAR...........................................17
II.I. Dunyo okeani bo’limlari o’ziga xosligi..........................................17
II.II.Dunyo okeanining ekologik muammolari....................................25
II.III. Dunyo okeani ekologik muammolarini hal etishda xalqaro
xamkorlik...............................................................................................29
XULOSA...................................................................................................34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.................................................35


KIRISH
Yer sharida bir-biridan sifat jihatdan farq etuvchi ikkita maydon materiklar va Okeanlar bor. Bular o'zaro atroflicha va murakkab turda bog'langan. Bu bog'lanishning eng zarurli belgisi ular o'rtasidagi modda va energiya almashishidir. Bu almashishning quyidagi asosiy turlari mavjud :
1. Okean bug'langan suvning materiklerga kelishi va materiklardan agar suvlar hamda yer osti suvlari tarzida yana okeanga oqib ketishi.
2. Issiqlikning almashuvi ; Okean Yer maydonining uchdan ikkita qismini egallab yotishi sababli ular radiatsiyasining asosiy qismini olib, gidrosferadagi oqimlar sababli bu issiqlikni Yer sharida takroriy bo'ladi. Bu jarayonlar iqlim hosil qiluvchichi jarayonlardir :
3. Mineral elemetlar, shu jumladan tuz almashishi. Mineral elemetlar geosinklinallarning rivoji jarayonida dengizlar transgressiyasi (bosib kelishi ) sababdan quruqliklarga o'tadi. Tuzlar yana okeanga yer usti va yer osti suvlari oqimi bilan takroriydir.
4. Yerdagi organik dunyo qirg'oqlari okean bilan materiklar o'rtasida bo'lsa murakkab almashish yuz beradi.
Okean va organizmlarga boy. Inson okean va dengizlardan juda ko'p, oziq-ovqat mahsulotlari olishi mumkin dengizlar boshqa xil ko'plab biror kishiga yaqin odamlart resurslarining da manbasidir : suvlarda qotishma holda ko'pdan -ko'p tuzlar va boshqa birikmalar hamda elemetlar, dengiz tagida foydali qazilmalar bor, dengiz to'lqinlari va qalqib chiqishi energiya manbasidir, okean va dengizlar transportda juda katta ahamiyatga ega.
Dunyo okeanining bo'limlari. Yer sharidagi quruqlik olti materikdan iborat bo'lsa, Okean bitta butundir. Yu. M. Shokalskiy taklifiga ko'ra Yer sharidagi to'rt okean Dunyo okeani deb ataldi. Uning maydoni 361 mln. km. kv. Dunyo okeanining bitta butunligi suvlar massalarining xoli almashiwiga imkoniyat bersada, bunga sabab uni bo'limlarga, ya'ni ayrim okeanga bo'lmoq ko'p jihatdan shartli bo'lib, bu bo'linish turli davrlarda o'zgarib turishgan 1650 y. mashxur golland geografi Vareniy o'zining «Umumiy geografiya» kitobida besh okeanni ajratgan (u xozirgi kabi to'rt okeandan tashqari Janubiy Muz okeanini ham ajratgan). 1845 y. London Geografiya jamiyati bu bo'linishni tasdiqlagan. Biroq XIX asrning tugallamasi va XX asrning boshinda Shimoliy Muz okeani bilan Janub Muz okeanining mustaqil Okean ekanligiga tug'ildi. Janub Muz okeani Ulug' (Tinch ), Atlantikalik va Hind okeanlariga ajratib yuborildi. Shimoliy Muz okeani bo'lsa Atlantikalik okeanining bitta bo'lagi — o'rta dengizi deb hisoblandi. 1930 yillarga kelib, Arktika teran o'rganilgandan keyin, Shimoliy Muz okeanining mustaqil okean ekanligi haqidagi fikr takroriy tiklandi. Hozirda Antarktika va janub yarim shar okeanlarining izlanish etilishi munosabati bilan Antarktika suvlarini bo'lak janubiy Muz okeani deb orol haqidagi fikr borgan sari olg'a surilmoqda.
Okeanni bir-birini ajratishdagi bunday o'zgarishlarga sabab shunda, ularning chegarasi hamma yerda ha’m materiklar qirg’og’idan bo’lavermaydi, o'sha sababli ko'pincha shartli o'tkaziladi. Har bitta okean xolos o'ziga xos mustasnolar kompleksining, masalan o'zlar oqimlari, suvlar qalqishlari, shamollari tizimiga, harorat rejmine, tuzlarding taqsimollishi qonuniyatiga, teranliklari va suvlar osti yotqiziqlari xarakteriga ega.
Yer shari xaritasinia nigoh tashlab, Okeaning quruqlikqa uchlar tipni olish qiyin emas : bular — Ekvatorial shimoliy Atlantika va shimoliy tinch okean tiplaridir.
Okean Ekvatorial qit'alar bo'lgan Janub Amerika, Afrika, Avstraliya va Janub Osiyoga (Sharq -Shimoliy Osiyo bunga kirmaydi) unchalik teran kirib borgan emas va bitta qancha juda, keng qo'ltiqlar paydo qiladi, bular — Avstraliya, Gvineya, Bengal qo'ltiqlari va Arabiston dengizi.
Atlantika okeanining shimoliy bo'lagi va Shimoliy Muz okeani ko'pdan -ko'p ichki dengizlar — Oq dengiz, Baltika dengiz, Gudzon qoltigi, ikkita O'rta dengiz — Roman va Amerika o'rta dengizlarini (bularni har biri yana dengizlarga bo'linadi ) hamda ko'plab ovloq joy dengizlar—Shimoliy dengiz, Barents, Kara, Loftevlar, Shimoliy Sibir, Bofort, Foks dengizlarini paydo qiladi.