E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

§32. Sóz qurılısındaǵı orın tártip

Sózdiń mánili bólekleri belgili bir tártip- ke iye. Olardıń jaylasıwı tómendegishe boladı:

Sózdiń mánili bólekleriniń jaylasıw tártibi
Túbir	+	Sóz jasawshı qosımta	+	Forma jasawshı qosımta	+	Sóz túrlewshi qosımta

Sóz túrlewshi qosımtalar izbe-izlik pe- nen tómendegi tártipte jalǵanadı:

Sózdiń mánili bólekleriniń jaylasıw tártibi
Túbir yaki tiykar	+	kóplik	+	tartım	+	seplik	+	betlik

4. 
   shınıǵıw. Kóp noqat ornına qawıs ishinde berilgen qosımtalardıń sáykesin tártip penen jaylastırıń.
   

Kitap... (-ǵa, -lar, -xana, -qa, -shılıq, -tan), ón...
(-ge, -i -er, -ment, -ler,), joldas... (-tı, -lıq, -ıń, -dı,
-lar), miynet (-ti, -kesh, -im, -ler, -pen).

4. 
   shınıǵıw. Berilgen qosıqtı dawam etiń, onı kórkemlep oqıń. Onda qara hárip penen berilgen sózlerdi túbir hám qosımtalarǵa ajıratıń. Qosımtalardıń jaylasıw tártibine itibar beriń. Qosıqtı yadlap alıń.
   

Otirikti ıras etip aytpaǵan,
Tuwrı joldan bas ketse de qaytpaǵan, Námáhrámdi hasla joldas tutpaǵan,
Atı qaraqalpaq ellerim bardı. (Ájiniyaz)


Tapsırma. Berilgen sózlerdiń qurılısın anıqlań.
Úlgi: bas + shı + lar + ımız + dan.

Klasımızdı, sabaqlıqlarıńızǵa, mekteptiń, baǵ- manınan, aspazlarına, suwlarınıń, sebepshilerin.

4. 
   shınıǵıw. «Ana tilim — arım meniń» degen temada tekst dúziń. Onda qollanılǵan sózlerdiń qurılısındaǵı qosımtalardıń jaylasıw tártibine itibar beriń.
   

1. 
   Qosımtalardıń qaysı biri túbirge birinshi bolıp jalǵanadı?
   
2. 
   Sóz jasawshı qosımtalar túbirdiń qaysı tárepine jal- ǵanadı?
   
3. 
   Sóz túrlewshi qosımtalar túbirge qáytip jalǵanadı?
   

§33. Kóplik jalǵaw

4. 
   shınıǵıw. Oqıń. Mánilerin salıstırmalı túsindiriń.
   

Palapan - palapanlar, shóje- shójeler, biz- bizler, ol-olar, kitap- kitaplar, jol- jollar, bul- bular, qız- qızlar, toǵay- toǵaylar, kewil- kewiller, taw- tawlar.
Kóplik jalǵawı — sóz túrlewshi qosımta- lardıń bir túri. Olar -lar, -ler túrinde qol- lanıladı.