E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

Kerekli jalǵawlar: -mız, -pan, -siz, -men, -sań -mız,
-seń.

2. 
   — Qaraqalpaq tili, 5-klass
   

129

4. 
   shınıǵıw. Tómendegi sózlerdi birlik hám kóplik sanda betleń hám gáp qurap jazıń.
   

Diyqan, Ziywar, xızmetker, Esen, etikshi.


Betlik jalǵawlı atlıq sóz bolımlı mánide de, bolımsız mánide de qollanıladı. Atlıq sózde bolımsız máni emes sóziniń qollanı- lıwı arqalı bildiriledi. Mısalı: Oqıwshı (oqıw- shı emes). Bunday jaǵdayda betlik jalǵawı emes sózinen keyin jalǵanadı: emessiz, emespiz— bala emespen, bala emessiz t.b.


Tapsırma. Berilgen atlıq sózlerdi bolımlı hám bolımsız mánide birlik sanda betleń.

Tigiwshi, esapshı, qurılısshı.

§53. Atlıqtıń birlik hám kóplik sanda qollanılıwı

4. 
   shınıǵıw. Oqıń. Qara hárip penen jazılǵan atlıq sózlerdiń birlik hám kóplik sanlarda qollanılıwına itibar beriń. Teksttiń mazmunı haqqında pikirlesiń hám tekst tómeninde berilgen sorawlarǵa juwap beriń.
   

Jaqın aralarda kúnniń suwıtatuǵının sezgen qarlıǵashlar ushıp ketken edi. Olardıń tamnıń pátigine salǵan bos turǵan uyasın gúzdiń kúnleri balanıń buzıp taslaǵısı keldi.

— Uyaǵa tiyme, — dedi balanıń ákesi. — Báhárde qarlıǵashlar taǵı qaytıp kelgen waqıtta, ózleriniń úyrenisken uyasın tawıp alıw olarǵa da qolaylı boladı, aqırı. Bala ákesiniń aytqanın tıńladı. Uyaǵa tiymedi. Qıs ótti. Aprel ayınıń aqırına taman qanatları qıyqashlanǵan, sup-sulıw, kewilli hám sayraǵısh bir
jup qarlıǵash kelip, ótken jılǵı uyasınıń átirapında pármana bolıp usha basladı. Qarlıǵashlar jaqın jerdegi jap-salmalardan tumsıǵı menen saz ılay tasıp, jumıstı janlandırıp jiberdi...
Aradan birneshe kúnler ótkennen keyin, bala uyadan tek bir qarlıǵashtıń ushıp ketip, al qalǵan birewiniń tırp etpey jatırǵanın ańladı.
«Shaması, ol endi máyek tuwıp, qurıq basıp atırǵan qusaydı»,— dep oyladı bala.
Aytqanınday úsh hápteden keyin uyadan qızıl shaqa kishkene palapanlardıń basları kórindi.
Bala uyanı buzbaǵanına qattı quwandı. (K.U.)

1. 
   Qarlıǵashlardıń adamlar menen doslıǵı qanday?
   
2. 
   Bala ákesiniń másláhátine qulaq salıp durıs qıldı ma?
   
3. 
   Balanıń ornında siz bolǵanıńızda ne qılar edińiz?
   

Atlıq sózler birlik hám kóplik sanlarda qollanıladı. Atlıq birlik sanda qollanılǵanda zattıń birew ekenligin bildiredi. Mısalı: Abat, kitap, taw, terek.