E berdimuratov, Q. Allanazarov, G. Patullaeva qaraqalpaq tili

§72. Jup kelbetlik

223. 
     shınıǵıw. Oqıń. Kelbetliklerdiń qalay jasalǵanın túsindiriń.
     

1. Shınar — xalqımız túsiniginde ullılıq, miyrimlilik, qaharmanlıq tımsalı. El gezgen sayaxatshı da, turmıstan tarıqqan ǵárip te, sırlas-muńlas doslar da shınar túbinde tınıǵadı. (S.P.) 2. Onıń reńi qızǵıshlaw qońır boladı. Japıraqları surlaw jasıl, tómengi beti kókshil aq túste boladı. Gúlleri sırttan aq kógis, ishten qızǵılt sarı reńde, jaǵımlı, xosh iyisli bolıp keledi.

3. 
   Shad bolıp dáwran súriwge, Payanlı dúnya kóriwge,
   

Qatar-qurbı menen júriwge, Ájiniyazǵa zaman kerek. (Ájiniyaz)
Sózlerdiń juplasıp hám tákirarlanıp keliwinen jasalǵan kelbetlikler jup kelbetlik delinedi. Mısalı: Oylı-shuqırlı, mayda-shúyde, qatar-qurbı, ǵarrı-jas, uzınlı-kelteli, ashshı- dushshı.

Jup kelbetliktiń arasına defis (-) qoyılıp jazıladı.

Jup kelbetlikler tómendegi jollar menen jasaladı:

1. 
   Eki kelbetlik sózdiń juplasıp keliwinen jasaladı: tawlı-taslı, saw-salamat.
   
2. 
   Mánileri bir-birine jaqın kelbetlikler juplasıp keledi: sulıw-shıraylı, salaq-shalaǵay hám t.b.
   
3. 
   Mánileri bir-birine qarama-qarsı kel- betlikler juplasadı: uzın-qısqa, úlken-kishi, oylı-bálentli.
   

223. 
     shınıǵıw. Gáplerdi kóshirip jazıń. Jup kelbetliklerdiń qalay jasalıp turǵanlıǵın aytıp beriń.
     

1. Ketkenler kóp keshikpey saw-salamat elge aralastı. 2. Bizlerdiń aramızda jekke-siyrek adamlar — urıs qatnasıwshıları. 3. Jası úlkenler mayda-shúyde sózlerge qulaq salmaydı. 4. Baǵ- baǵshalı háremler jarasıp tur.

223. 
     shınıǵıw. Berilgen sózlerdi gáp ishinde keltirip jazıń.
     

Olardıń jasalıwın hám jazılıwın túsindiriń.
Oylı-bálentli, tawlı-taslı, shadı-qurram, uzınlı- qısqalı, baǵ-háremli.


Tapsırma. Jup kelbetliktiń jasalıw usılınıń hárbiri boyın- sha mısallar tawıp, gáp ishinde keltiriń.