E nuritdinov

Ovqatning og'izda hazm bo'lishi 
 
Ovqat  hazm    qilish    a'zolariga:    og'iz  bo'shlig'i      va    undagi    a'zolar  tomoq-halqum, 
qizilo'ngach,  me'da,  ichaklar,  jigar,  me'da  osti  bezi  va  ovqat  hazm  qilish  kanalidagi 
boshqa ko'p mayda bezlar kiradi. (46-rasm) 
Ovqat hazm qilish yo'li - ichki epiteliy, o'rta-mushak, tashqi-seroz qavatdan tuzilgan. 
Odamning  hazm  qilish  tizimida  maxsus  sekret  ishlab  chiqaruvchi  bezlar  to'plangan 
holda  joylashgan.  Bu  bezlarning  ko'pchiligi  ovqat  hazm  qilish  nayining  ichki,  ya'ni 
shilliq  qavatida  joylashgan.  Odam  va  yuksak  rivojlangan  hayvonlarda  shilliq 
qavatidagi bezlar bilan birga bir nechta  yirik bez ham  paydo  bo'ladi. Jigar  va  me'da 
osti bezlari ana shunday yirik ovqat hazm qilish bezlari jumlasiga kiradi. 
Ovqat  hazm  tizimining  birinchi  qismi  -  og'izda  ovqat  maydalanadi,  so'lak  bilan 
ho'llanadi va ovqat lo'qmasi shaklida shakllanadi. Ovqat odamning og'iz bo'shlig'ida 
qariyb 8-15 soniya turadi, so'ng yutiladi, ya'ni til mushaklarining qisqarishi natijasida 
halqum va qizilo'ngachga itariladi. 
Og'izga kirgan ovqat tarn bilish, taktil, harorat retseptorlarining ta'sirlovchisidir. Ta'm 
bilish retseptori tilning shilliq pardasida joylashgan taktil, harorat, shuningdek og'riq 
sezish retseptorlari og'iz bo'shlig'ining shilliq pardasiga yoyilgan. Bu retseptorlardan 
keluvchi  asab  impulslari  uchlik  asab,  yuz  va  til-halqum  asablarining  markazga 
intiluvchi  tolalari  orqali  asab  markazlariga  boradi.  Natijada  so'lak,  me'da  va  me'da 
osti bezlarining sekretsiyasi refleks yo'li bilan qo'zg'alib, chaynash va yutish harakat 
jarayonlari yuzaga keladi. 
Ovqat  og'izda  juda  oz  vaqt  tursa  ham,  lekin  ovqatning  og'izga  tushishi  va  bu  bilan 
bog'liq  bo'lgan  boshqa  bir  qancha  hodisalar  (ovqatning  hidi,  mazasi,  tildagi  asab 
uchlarining  qitiqlanishi  va  boshqalar)  ovqatning  keyinchalik  hazm  bo'lishida  juda 
katta ahamiyatga ega. 
 
Chaynash. 

---

 
77 
 
Ovqatni  chaynash  ham  murakkab  reflektor  mexanizmdan  iborat  bo'lib,  ovqat 
bo'lakchaJari  jag'laming  harakati  natijasida  ovqat  eziladi.  Ovqat  qancha  ko'p  ezilsa, 
b'shancha  oson  hazm  bo'ladi,  chunki  ezilgan  ovqatning  ichiga  so'lak  ko'p  miqdorda 
kiradi.  Chaynashning  ahamiyati  ovqatrii  mexanik  ishlash  va  maydalashdan  iborat. 
Ayni vaqtda ovqat so'lak bilan ho'llanib, yumshab, yutish uchuri qulay holga keladi. 
 
So'lak bezlari 
 
Og'iz bo'shlig'ida uch juft yirik so'lak bezi; quloq oldi (I), jag' osti (II) va til osti (III) 
bezlari,  shuningdek  til  yuzasida  va  tanglay  bilan  yuzning  shilliq  pardalarida 
joylashgan ko'pincha mayda bezlarning yo'llari og'iz bo'shlig'iga ochiladi (51-rasm). 
So'lak  bezlarida  ip  singari  cho'ziluvchi  yopishqoq  sekret  chiqaruvchi  shilimshik 
hujayralar  va  so'lak  deb  ataluvchi  suvday  suyuq  sekret  chiqaruvchi  seroz  hujayralar 
bor. 
Quloq oldi bezi va tilning yon yuzalaridagi bezlar seroz hujayralardan tashkil topgan. 
Shilimshiq  hujayralardan  tuzilgan  bezlar  -  shilliq  bezlar  til  ildizida,  qattiq  va 
yumshoq  tanglayda  bo'ladi.  Seroz  va  shilliq  hujayralardan  tashqari  so'lak  bezlarida 
sekretor hujayralarning ostida joylashgan mioepitelial hujayralar ham bor.