E. Qodirov. Gistologiya. T.: «Fan va texnologiya», 2012. 256 6

Ko'ndalang yo'lli muskulning qisqaruvchi apparati
Qisqaruvchi apparat, asosan, muskul to'qimasi harakatini ta'minlaydi. Fibrillalar qisqarish -' bo'shashish xususiyatiga ega. Ularning morfologik tuzilishi ham bajaradigan vazifalariga mosiashgan. Muskul tolachalarining qisqaruvchi apparatiga asosan, miofibrillalar kiradi. Ularning uzunligi, odatda, tolasining uzunligiga teng bo'ladi. Qo'ndalang kesimi esa har xil umurtqali hayvonlarda turlicha bo'lib, o'rtacha 0,5-2 mikronga teng. Miofibrillalar o'ziga xos fizik va xi-miyaviy tuzilyshga ega, izchil joylashgan oq va qora disklardan tashkil topgan. Qora disk bo'yoqlarda yaxshi bo'yalish va ikkita nur sindirish xususiyati bilan ajralib turadn. Shuning uchun ular anizotrop disklar deyilib, A xarfi bilan belgilanadi. Ikkinchisi - oq disklar esa yaxshi bo'yalmay, ikki marta nur sindirish xususiyatnga ega emas. Bulami izotrop disklar deyilib, I harfi bilan belgilanadi. Har ikkala diskning
216
o'rtasidan ko'ndalang holda chiziq o'tgan bo'lib, ular ikkiga bo'linib turadi. A diskning o'rtasidan o'tgan chiziqda mezofragma deyilib, M harfi bilan belgiianadi, izotrop yoki I diski kesib o'tgan chiziqq a esa telofragma deyiladi va T harfi bilan belgiianadi. Hozirgi vaqtda bunga Z chizig'I ham deyiladi. Bo'shashgan holatda turgan muskulda anizotrop diskning o'rtasida oqish jiyakka o'xshagan chiziq hosil bo'lib, unga N disk deyiladi. Odatda, ikkita N disk o'rtasidan mezofragma o'tgan bo'ladi. Miofibrillaiar sarkomer qismlardan tashkil topgan. Sarkomer deb, odatda, ikkita T disklaming o'rtasidagi miofibril Qismlarga aytiladi. Har bir sarkomerga bittadan to'la anizotrop va ikki tomondan yarimtadan izotrop disklar kiradi (54-rasm).
& * • • /A,
40*

»
A M i
© ©
■ © © o © ©
© 0. © J\© ©
140 A