Ecologiya MurodovSh lot doc

zoologiya, 
mikrobiologiya, 
mikologiya 
(zamburug’, 
qo’ziqorinlar to’g’risidagi fan), ixtiologiya (baliqchilik), 
ornitologiya (qushlar to’g’risidagi fan), antropologiya (insonlarni 
o’rganish) va boshqalarni o’rganadi. 
Organizmlarni 
tur 
sifatida, 
muhit 
bilan o’zaro 
munosabatini autekologiya (alohida ekologiya) o’rganadi. 
Ekologiyaning predmeti muhim organizmlar tuzilishidan tashqari 
populyatsiya, 
ekotizim, 
butun 
biosferani 
o’zida 
mujassamlantiradi. 
1.3 Muhim organizmli biotizimlar. Biotizimning quyi 
bosqichi (darajasi) populyatsiya hisoblanadi. 
Populyatsiya - bu o’ziga o’xshashlardan ma‘lum 
belgilari bilan farqlanadigan, o’zidan keyin nasl qoldirish 
xususiyatiga ega, ma‘lum makonda tarqalgan bir turga 
mansub individlar yig’indisidir.
Ayrim hollardagina tur yagona panmikatsiyalardan tashkil 
topgan bo’ladi. Ko’p hollarda esa u yuzlab, hatto minglab 
mahalliy panmikatsiyalarni o’z ichiga oladi. Panmikatsiyalardagi 
individlar bir-biridan yoshi, jinsi bilan odatda, o’zaro 
chatishadigan har xil avlodlarga, hayot bosqichining turli 
davrlariga, beqaror guruhchalarga (poda, to’da, oila va boshqalar) 
mansubligi bilan farq qiladi. 
Populyatsiyalar lokal ma‘lum bir joyga xos, mahalliy 
ekologik va geografik qismlarga bo’linadi. Lokal populyatsiyalar 
deganda, biogeotsenozlarning iqlim, tuproq va boshqa sharoitlari 
bo’yicha alohida yashayotgan bir qancha turlari tushuniladi 
(biogeotsenoz atamasining mazmuni 1.6 qismda berilgan). 
Ekologik populyatsiya - biron bir biogeotsenozda yashaydigan 
oddiy populyatsiyalar majmuidan iborat bo’lib, qo’shni 
populyatsiyalardan salgina ajralganligi bilan ham farq qiladi. 
Shuning uchun ham ular faqat muvaqqat o’ziga xos morfologik 
19 
22 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
muhit bilan alohida birlikni ifoda etadi; har qanday tizimlar 
elementi juda yuqori darajada o’z navbatida tizimlar elementi kuyi 
tartibda bo’lishi mumkin; tizim uchun emerjentlik xususiyati 
xarakterli hisoblanadi. 
Shunday qilib, o’zaro aloqada bo’lmagan elementlarni 
(ularning yigindisi) bir butun, yagona tizim sifatida qarab 
bo’lmaydi. Tizim ierarxik tuzilishiga ega, ya‘ni u yuqori tartibli va 
quyi tartibli elementlar yig’indisi sifatida qaralishi mumkin (tizim 
yonida). Tizim mutlaqo bir xil elementlardan tashqil topmaydi. 
Xullas, tizimlar emerjentligi – bu o’zaro aloqada bo’lgan 
elementlardan paydo bo’ladigan va aloxida elementda 
kuzatilmaydigan xossalardir. Buni quyidagicha izohlash mumkin: 
vodorod va kislorod – gazni tashqil etadigan moddalar, suv esa 
ushbu elementlardan tashqil topgan – suyuqlik, lekin bu suvni 
agregat holati bo’lib, vodorod va kislorodning agregat holatidan 
kelib chiqqan emas.