Ecologiya MurodovSh lot doc

7.13 Keskin davr. Paleontologik ma‘lumotlar ba‘zi 
o’simliklar va hayvonlar guruhining hashamatli rivojlanishi va 
gullashi, ularning zaiflanishi va hatto to’liq yo’qolib ketishi 
to’g’risida ma‘lumot beradi (xullas, era belgilari bo’yicha organik 
dunyoda katta o’zgarishlarga ajratgan edi). 
To’satdan flora va faunalarning almashinishini 
tavsiflovchi vaqtinchalik oraliq keskin davr nomini olgan. 
Hozirgi paytda beshtadan ko’proq yoki kamroq shunday 
davrlar aniqlangan (Serpuxov va boshq. 1976). 
Birinchi keskin davrda (silur davri) trilobitlar, graptolitlar, 
nautiloidlarning qisqarib ketishini bir qancha yelkaoyoqlilar oilasi 
(broxiopod), bir qancha dengiz tipratikanlari guruhi, bir qancha 
marjonli turlar va boshqalar qirilib ketadi.
Ikkinchi davrda (paleozoy erasining oxirida) organik 
dunyoning o’zgarish miqyosi kengroq. Ko’pchilik fuzulinlar va 
shvagerinlar butunlay qirilib ketadi (juda soddalari), to’rtnurli 
marjonlar (rugozlar) va tabulyatlar, broxiopod, dengiz liliyi, 
dengiz tipratikanlari, eng oxirgi trilobitlar, goniatitlar, ko’pgina 
baliq oilalari, amfibiyaga o’xshash (stegotsifallar) butunlay qirilib 
ketadi. Poporotnikli floralar keskin kamayib ketadi.
Uchinchi davrda (trias davrining tugashida) trias 
ammanitlar, eng oxirgi stegotsefallar va ba‘zi reptiliylarning 
ko’pchilik oila va turlari qirilib ketishi bilan tavsiflanadi.
To’rtinchi keskin davrda (mezozoy erasining tugashi) 
yana faunalarning (xuddi paleozoyning tugashi kabi) muhim 
81 
120 

---

www.qmii.uz/e-lib 
www.qmii.uz/e-lib 
3. Biogen elementlari deganda nimani tushunasiz? 
4. Biokimyoviy davrni ta‘riflab bering? 
5. Zahirali va almashuvchi aylanishlar fondi nima bilan farq 
qiladi? 
6. Akademik V.R. Vilyams moddalarning aylanishiga 
qanday ahamiyat bergan? 
7. Uglerod aylanishining sxemasini chizing? 
8. Atmosferada СO
2
ning qanday ahamiyati bor? 
9. Inson atmosferada СO
2
ning tarkibiga qanday ta‘sir etadi? 
10. Azotning aylanishi to’g’risidagi siz nimani bilasiz? 
11. Denitrifikatsiya va netrifikatsiya jarayonlarini tushuntirib 
bering? 
12. Amonifikatsiya jarayonining mazmunini tushuntiring? 
13. Kislorodning biogeokimyoviy ahamiyati nimadan iborat? 
14. Kislorodning hosil bo’lish va sarflanish muvozanati 
qanday? 
15. Vodorodning biogenli aylanishi nimani anglatadi? 
16. Ikkinchi darajali biogenli elementlarning aylanishiga 
misollar keltiring? 
17. Elementlarning aylanishida moddalarning holati qanday 
ahamiyatga ega? 
18. Nima uchun ba‘zi bir elementlardan o’g’it sifatida 
foydalaniladi?
19. Fosforning aylanishi to’g’risida nima bilasiz? 
20. Kaliy va temir qanday biogen ahamiyatga ega?