Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika
Download 1.56 Mb. Pdf ko'rish
|
ehtimol
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.3 Taqsimot funksiyasi va uning xossalari
2 C30 120 15 Г'2 Г'1 Я 1 p 3 = P { X = 2} = = — = — 3 —XQ 120 15 X t.m. taqsim ot qonunini jadval k o 'rin ish id a yozam iz: X 0 1 2 P 7 7 1 15 15 15 V - 7 7 1 _ i / p =---- 1----- 1-----= 1 t i 15 15 15 40 D iskret v a uzluksiz t.m .lar taqsim otlarini berishning universal usuli ularning taqsim ot funksiyalarini berishdir. T aqsim ot funksiya F(x) orqali belgilanadi. S F(x) funksiya X t.m .ning taqsimot fu n k siya si V x e R son uchun quyidagicha aniqlanadi: F (x ) = P { X < x} = P {a : X ( a ) < x} . (2.3.1) T aqsim ot funksiyasi quyidagi xossalarga ega: 1. F(x) chegaralangan: 0 < F (x ) < 1 . 2. F(x) kam aym aydigan funksiya: agar x 1 2 b o 'lsa , u holda F(x) < F(x2) . 2.3 Taqsimot funksiyasi va uning xossalari х — +да 3 . F (-да) = lim F (x) = 0, F (+да) = lim F (x) = 1 . х — -да 4. F(x) funksiya chapdan uzluksiz: lim F (x) = F (x0) x —— xq - 0 Isboti: 1. B u xossa (2.3.1) v a ehtim ollikning xossalaridan kelib chiqadi. 2. A = {X < xx}, B = {X < x2} hodisalarni kiritam iz. A gar x 1 holda A с B va P(A) < P ( B ) , y a ’ni P ( X < x j < P ( X < x2) yoki F (x1) < F (x2 ) . 3. { X < -да} = 0 v a {X < +да} = Q ekanligi v a ehtim ollikning xossasiga k o 'ra F i -да) = P { X < -да} = P { 0 } = 0 FC+да) = P { X < +да} = P{Q} = 1 . 4. A = { X < x0}, An = {X < xn} hodisalarni kiritam iz. B u yerda {xn} ketm a- ketlik m onoton o ‘suvchi, x n /[ A n hodisalar ketm a-ketligi ham o ‘suvchi b o ‘lib, U A» = A - U h o l d a P(An) ^ P ( A ) , y a ’ni Д ^ р (х) = F (xo ) . ■ 41 F (x ) = 2 p i . (2.3.2) xi <x 2.2-m isol. 2.1-m isoldagi X t.m. taqsim ot funksiyasini topam iz. D iskret t.m. taqsim ot funksiyasi quyidagicha ifodalanadi: X 0 1 2 1 7 7 1 2 P 15 15 15 0 7 F (x) = P {X < 1} = P {X = 0} = — ; 7 7 14 3. A gar 1 4. A gar x > 2 b o 'lsa , F (x) = P { X = 0}+ P { X = 1}+P { X = 2} = 7 + 7 + ± = 1 D em ak, F (x) 0, agar x < 0 7 ^ , agar 0 < x < 1 1^ 5 , agar 1 < x < 2 1, agar x > 2 F (x) taqsim ot funksiya grafigi 13-rasm da keltirilgan. 13-rasm. 42 S X t.m. uzluksiz deyiladi, agar uning taqsim ot funksiyasi ixtiyoriy nuqtada uzluksiz b o 'lsa. A gar F(x) taqsim ot funksiya uzluksiz t.m. taqsim ot funksiyasi b o 'lsa , taqsim ot funksiyaning 1-4 xossalaridan quyidagi natijalarni keltirish mim kin: 1. X t.m .ning [a,b) oraliqda yotuvchi qiym atni qabul qilish ehtim olligi taqsim ot funksiyaning shu oraliqdagi orttirm asiga teng: P{a < X < b} = F(b) - F (a) . (2.3.3) 2. X uzluksiz t.m .ning tayin bitta qiym atni qabul qilishi ehtim olligi nolga teng: P { X = x,.} = 0 1-natijada [a,b], (a,b], (a,b) oraliqlar uchun ham (2.3.3) tenglik o 'rinli, y a ’ni P{a < X < b} = P{a < X < b} = P{a < X < b} = P{a < X < b} = F (b ) - F ( a ) . M asalan, P {a < X < b} = P {X = a} + P {a < X < b} = P {a < X < b} . Isb o ti. 1. a b o 'lg an i uchun { X < b} = { X < a} + {a < X < b} . {X < a} va {a +P{a < X < b}. P{a < X < b} = P { X < b} - P { X < a} = F(b) - F(a) . 2. (2.3.3.) tenglikni [a,x) oraliqqa tatbiq etamiz: P{a < X < x} = F ( x ) - F ( a ) . F(x) funksiya a nuqtada uzluksiz b o 'lg an i uchun lim F (x) = F(a). x — a lim P{a < X < x} = P {X = a} = limF (x) - F(a) = F(a) - F(a) = 0 . ■ x — a x — a 2.4 Z ic h lik fu n k siy a si v a u n in g x o ssa la ri U zluksiz t.m .ni asosiy xarakteristikasi zichlik funksiya hisoblanadi. S U zluksiz t.m. zichlik fu n k siya si deb, shu t.m. taqsim ot funksiyasidan olingan birinchi tartibli hosilaga aytiladi. U zluksiz t.m. zichlik funksiyasif x ) orqali belgilanadi. D em ak, f (x) = F (x) . (2.4.1) Z ichlik funksiyasi quyidagi xossalarga ega: 43 1. f x ) funksiya m anfiy em as, y a ’ni f (x) > 0. 2. X uzluksiz t.m .ning [a,b] oraliqqa tegishli qiym atni qabul qilishi ehtim olligi zichlik funksiyaning a dan b gacha olingan aniq integralga teng, y a ’ni b P{a < X < b} = J f (x)dx . a 3. U zluksiz t.m. taqsim ot funksiyasi zichlik funksiya orqali quyidagicha ifodalanadi: x F (x) = J f (t)d t. (2.4.2) - д а 4. Z ichlik funksiyasidan - д а dan +да gacha olingan xosm as integral birga tengdir J f(x)dx 1 Isbotlar: 1. F(x) kam aym aydigan funksiya b o 'lg an i uchun F'( x) > 0 , y a ’ni f (x) > 0 . 2. P{a < X < b} = F(b) - F (a) tenglikdan N yuton-Leybnis form ulasiga asosan: b b F(b) - F(a) = J F (x)dx = J f (x ) d x . a a b B u yerdan P{a < X < b} = J f (x )d x . a 3. 2-xossadan foydalanam iz: x F (x) = P { X < x} = P{-да < X < x} = J f ( t) d t. -да 4. A gar 2-xossada a = - д а va b = +да deb olsak, u holda m uqarrar X e (-да, +да) ga hodisaga ega b o 'lam iz, u holda +да J f (x )dx =P{-(& < X < +да} = P{Q} = 1 . - д а ■ a 2.3.-m isol. X t.m. zichlik funksiyasi f (x) = -— - tenglik bilan 1 + x berilgan. O 'zgarm as a param etrni toping. 44 a +да Z ichlik funksiyaning 4-xossasiga k o 'ra J + ^ 2 dx = 1 , y a ’ni - д а d 1 ( я ( 7 t \ \ • j im J ------ 2 dx = a • lim arctgx \d c = a • — -----— = a •— = 1 . Dem ak, —+ ^ 1 + x d—+да [ 2 I 2 J ’ a 1 a = — — 2.5 T aso d ifiy m iq d o rn in g sonli x a r a k te r is tik a la r i X diskret t.m. taqsim ot qonuni berilgan bo'lsin: { p t = P { X = x,.}, i = 1,2,...,n,... }. M a te m a tik k u tilm a да S X t.m. m atem atikkutilm asi deb, 2 xiPi qator y ig 'in d isig a aytiladi va i=1 да M X = 2 x,p, (2.5.1) i=1 orqali belgilanadi. M atem atik kutilm aning m a’nosi shuki, u t.m. o 'rta qiym atini да ifodalaydi. H aqiqatan ham 2 p i = 1 ekanligini hisobga olsak, u holda i=1 да 2 ^ i M X = 2 x p = — --------= x , , i± i да o rtacha i=1 2 pi i=1 S U zluksiz t.m. m atem atik kutilmasi deb +да M X = J x • f (x)dx (2.5.2) -да integralga aytiladi. (2.5.2) integral absolut yaqinlashuvchi, y a ’ni +да J |x|• f (x)dx < да b o 'ls a m atem atik kutilm a chekli, aks holda m atem atik - д а kutilm a m avjud em as deyiladi. 45 M atem atik kutilm aning xossalari: 1. O 'zg arm as sonning m atem atik kutilm asi shu sonning o 'z ig a teng, y a ’ni MC=C. 2. O 'zgarm as ko 'p ay tu v ch in i m atem atik kutilish belgisidan tashqariga chiqarish m um kin, M(CX)=CMX. 3. Y ig 'in d in in g m atem atik kutilm asi m atem atik kutilm alar y ig 'in d isig a teng, M(X+Y)=MX+MY. 4. A gar X ± Y b o 'lsa, M (X Y)=MX^MY. Isbotlar: 1. O 'zgarm as C sonni faqat 1 ta qiym atni bir ehtim ollik bilan qabul qiluvchi t.m. sifatida qarash m um kin. Shuning uchun M C=C-P{X=C}=C-1=C. 2. O X diskret t.m. C • x . (i = 1, n) qiym atlarni pt ehtim olliklar bilan qabul qilsin, u holda M C X = 2 C • xtp t = C 2 xtp t = C • M X . i=1 i=1 3. X + Y diskret t.m. x t + y. qiym atlarni p ia = P {X = xi, Y = y a} ehtim olliklar bilan qabul qiladi, u holda ixtiyoriy n v a m lar uchun n m n m n m m ( x + y )=22 ( x + y . ) p «=2 2 ^ + 2 2 y . p i i = i=1 j = 1 i=1 j = 1 i=1 j = 1 n m m n n m =2 x < 2 pj+2 y< 2 p и =2 x i p >+2 y . p . = M X + M Y i=1 j =1 j =1 i=1 i=1 j =1 m n B u yerda 2 p . =# va 2 p . = p . b o 'lad i. Chunki, j =1 i=1 m m U { X = X,-Y = y ,} = { X = ^ } U V = y ,} = { X = xl} m = { X = xl}^ j =1 j =1 ( m \ „ „ [ j { X = xt;Y = y j } = '£ iP { X = xi;Y = y J} = '£ iPy . V j =1 J j= 1 j=1 p t = P{ X = x } = P 4. A gar X ± Y b o 'lsa , u holda p.a = P { X = xi, Y = Уи} = P { X = xi} P {Y = Уj} = pt • p j va 46 м ™ = Х Х з д p i x = x» Y = y , ) = 7=1 j=l '---------- ' = I I - y ; = x K I 7 = у j} = Z - v^ Z - r ^ / = м х ' ш - i= 1 /= 1 4 v ' 4 v n m \xa 7 = 1 J = 1 M atem atik kutilm aning xossalari t.m. uzluksiz b o 'lg an d a ham hiddi shunga o 'x sh ash isbotlanadi. M asalan, + д а + д а M C X = J C • x • f (x)dx = C J x • f (x)dx = C • M X . - д а - д а 2.4.-m isol. X diskret t.m. taqsim ot qonuni berilgan b o 'lsa , X t.m .ning m atem atik kutilm asini toping. X 500 50 10 1 0 P 0.01 0.05 0.1 0.15 0.69 M X =500-0.01+50-0.05+10-0.1+1-0.15+0-0.69=8.65. 2.5.-m isol. X uzluksiz t.m. zichlik funksiyasi berilgan J 0 t x ^ (0,1) [ C • x2, x e (0,1). C v a M X ni toping. +да> Z ichlik funksiyaning 4-xossasiga k o 'ra J f (x)dx = 1. 1 x 3 1 C J x2 dx = C — 11, = C • - = 1, C = 3 J ^ 10 ^ va f (x) = r 0 , x £ (0,1) 3x2, x e (0,1) Endi m atem atik kutilm ani hisoblaym iz: +да 1 ^ M X = | x • f (x)dx = 3 J x • x 2dx = —. D isp e rsiy a S X t.m. dispersiyasi deb, M (X - M X ) 2 ifodaga aytiladi. D ispersiya D X orqali belgilanadi. D em ak, D em ak, D X = M (X - M X )2. (2.5.3) 0 0 47 A gar X dickret t.m. b o 'lsa , да D X = 2 (x, - M X f • p , , (2.5.4) i=1 A gar X uzluksiz t.m. b o 'lsa, +да D X = J (x - M X ) 2 • f ( x ) d x (2.5.5) -да T.m. dispersiyasini hisoblash uchun quyidagi form ula qulaydir: DX=M X2-(M X)2 (2.5.6) B u form ula m atem atik kutilm a xossalari asosida quyidagicha keltirib chiqariladi: D X = M (X - M X ) 2 = M (X 2 - 2X M X + (M X )2) = M X 2 - M (2X M X ) + M ( M X ) 2 = = M X 2 - 2M XM X + (M X )2 = M X 2 - (M X )2 D ispersiyaning xossalari: 1. O 'zg arm as sonning dispersiyasi nolga teng DC=0. 2. O 'zgarm as ko 'p ay tu v ch in i kvadratga k o 'tarib , dispersiya belgisidan tashqariga chiqarish m um kin, D (CX )=C2DX. 3. A gar X U b o 'lsa, D(X+Y)=DX+DY. Isbotlar: 1. DC = M (C - MC )2 = M (C - C )2 = M 0 = 0. 2. D(C X) = M (CX - M (CX ))2 = M (CX - CMX )2 = M (C 2( X - M X )2) = = C 2M ( X - MX Y = C2 DX . 3. (2.5.6.) form ulaga k o 'ra D ( X + Y ) = M ( X + Y ) 2 - ( M ( X + Y) ) 2 = M X 2 + 2M XY + M Y 2 - ( M X ) 2 - 2M XM Y - ( M Y ) 2 = = M X2 - (MXY + MY2 - (MY)2 + 2(MXY - MXMY) = DX + DY + 2(MXMY - MXMY) = DX + DY 2.6.-m isol. X diskret t.m. taqsim ot qonuni X -1 0 1 2 berilgan: P 0.2 0.1 0.3 0.4 M X va D X ni hisoblaym iz: MX=-1 -0.2+0-0.1+1 -0.3+2-0.4=0.9, D X = (-1)2 • 0.2 +12 • 0.3 + 22 • 0.4 - (0.9)2 = 1.29. S X t.m. o ‘rtacha kvadratik tarqoqligi(chetlashishi) deb, dispersiyadan olingan kvadrat ildizga aytiladi: 48 < j x = 4 d X (2.5.7) D ispersiyaning xossalaridan o ‘rtacha kvadratik tarqoqlikning xossalari kelib chiqadi: 1. crC = 0 ; 2. crCX = |C| 2.6 B a ’zi m u h im ta q s im o tla r B in o m ia l ta q s im o t S X diskret t.m. binomial qonun b o ‘yicha taqsim langan deyiladi, agar u 0,1,2,.. .n qiym atlarni p m = P { X = m} = C m n p mq n~m, (2.6.1) ehtim ollik bilan qabul qilsa. B u y erda 0 < p < 1, q = 1 - p , m = 0,1,...,n . B inom ial qonun b o ‘yicha taqsim langan X diskret t.m. yaqsim ot qonuni quyidagi k o ‘rinishga ega: X = m 0 1 2 m n pm = P{ X = m} qn Cn p lqn - C^ p 2 qn- 2 ^jm m n-m n -L * p n N yuton binom iga asosan 2 p m = ( p + q)n = 1 . B unday taqsim otni Bi(n, p) m m=0 orqali belgilaym iz. U ning taqsim ot funksiyasi quyidagicha b o ‘ladi: F (x) = 0, agar x < 0 2 C ^ p mqn-m, agar 0 < x < n n m< x 1, agar n < x. Endi bu taqsim otning sonli xarakteristikalarini hisoblaym iz. n M X = 2 m ■ P { X = m} = 2 m ■ P{X = m} = 2 m ■ C ^ p m q n - m = np2 C ^ p m - 1 q n - m = m=0 m=1 m=1 m=1 = n p ( p + q)n— = np . < n n n 49 DX = J m2P{X = m} - (np)2 = J r n 2C m p m q n - m - (np)2 = | m2 = m(m -1) + m m = 0 m = 1 n n alm ashtirish bajaram iz| = n(n - 1 )p 2 J C m 2 P m ~2q n~ m + np J c m - p m - 1 q n - m - (np)2 = m = 2 m=1 n(n - 1)p 2 + np - (np) 2 = npq . D em ak, M X = np; D X = n p q . P u a sso n ta q sim o ti S A gar X t.m. 0,1,2,.. . m , . .. qiym atlarni a m ■ e~a pm = P{ X = m} = ----- — (2.6.2) m! ehtim olliklar bilan qabul qilsa, u Puasson qonuni b o ‘yicha taqsim langan t.m. deyiladi. B u y erda a biror m usbat son. P uasson qonuni b o ‘yicha taqsim langan X diskret t.m .ning taqsim ot qonuni quyidagi k o ‘rinishga ega: X = m 0 1 2 m pm = P{ X = m} e~a a ■ e~a a2■e~ a a i m a 1! 2! m! “ a m T eylor yoyilm asiga asosan, J p m = e a J — : = e a ■e = 1. B u taqsim otni m=0 m=0 m • n(a) orqali belgilaym iz. U ning taqsim ot funksiyasi quyidagicha b o ‘ladi: F (x) = 0, agar m < 0 am ■ e-a J -------- , agar 0 < m < x Endi bu taqsim otning sonli xarakteristikalarini hisoblaym iz: ю „m — a m m-1 a ■ e — n^. ' a -a X ' a -a a M X = J m ------------ = e a J m = a ■ e a J ----------- = a ■ e a ■ e " = a m= 0 m • m= 1 m • m= 1 (m - 1)! < 50 D X = J m m =0 X ' J k —a a • e m ! - a 2 = a J m 1 a a • e m a 2 = m =1 = a к —a a ■ e J к —a a ■ e к =0 (m -1 )! - a 2 = a ( a + 1) - a 2 = a к ! k = 0 к ! D em ak, M X = a; D X = a . G e o m e trik ta q s im o t S A g a rX t.m. 1,2,...m,... qiym atlarni pm = P { X = m} = qm ~lp (2.6.3) ehtim olliklar bilan qabul qilsa, u geom etrik qonuni b o ‘yicha taqsim langan t.m. deyiladi. B u y erda p = 1 - q e (0,1). G eom etrik qonun b o ‘yicha taqsim langan t.m .larga m isol sifatida quyidagilarni olish mum kin: sifatsiz m ahsulot chiqqunga qadar tekshirilgan m ahsulotlar soni; gerb tom oni tushgunga qadar tashlangan tangalar soni; nishonga tekkunga qadar otilgan o ‘qlar soni va hokazo. G eom etrik qonun b o ‘yicha taqsim langan X diskret t.m. taqsim ot qonuni quyidagi k o ‘rinishga ega: X = m 1 2 m pm = P{ X = m} p qp m qmp 1 X m -1 X. л m-1 1 q p = p J q = p 2>1> Download 1.56 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling