Ekologiya fani va uning bo’limlari, ekologiyaning vazifalari. Umumiy ekologiya fani va uning bo’limlari

2. Davlat ekologik nazorati

Ijtimoiy tarakkiyot sharoitida jamiyatning tabiatga ta’sir kursatishi mukarrardir. Tabiat insonning moddiy va ma’naviy extiyojlarini kanoatlantiradigan yagona manba xisoblanadi. Inson tabiatga ta’sir kursatmasdan yashay olmaydi. SHuning uchun ishlab chikarishni va boshka faoliyatlarni shunday tashkil etish kerakki, nafakat odamlarning moslashuvi chegarasidan chikmasligi, balki shu bilan birga biosfera eng yaxshi xolatda saklanishi kerak.

Inson faoliyatining tabiatni uzgartiruvchi mikyoslarini kursatuvchi kuyidagi ma’lumotlarni keltirib utamiz. Eng sunggi taxminiy xisob-kitoblarga kura, insoniyat er bagridan yiliga 100 milliard tonna tog jinslari kazib oladi. XX asrning oxirlarida esa bu mikdor olti barobar ortgan. Dastlabki bashoratlarga karaganda, butun dunyo mikyosidagi sanoat ishlab chikarishi uch marta kupayadi. Uning bunday darajada ortishi esa insoniyatning butun sivilizatsiyasi un ming yil davomida ishlatganga karaganda turt marta kup yangi xom ashyo ressrlarini talab etadi. Olimlarning bergan ma’lumotlariga kura, olingan kazilmalarni kayta ishlashda ular massasining deyarli tukson sakkiz foizi chikindiga ajraladi va kazilmaning atigi ikki foizidan ijtimoiy extiyojlarni kanoatlantirish uchun foydalaniladi.

Xozirgi vaktda ishlab chikarish sur’ati tobora ortib bormokda. Kayta tiklanmaydigan mineral xom ashyolar iste’moli xar uttiz yilda ikki barobar ortsa, kazib olinadigan yonilgi mikdori esa xar un besh yilda ikki barobar kupayadi.

Bizning nazarimizda, atrof-muxitni ximoya etish va tabiiy resurslarni tiklash masalasida kuyidagilar e’tiborga olinishi kerak:

Ekologik ekspertiza – bu geografik muxitning biologik kismiga ta’sirini baxolashdir.

Ekspertiza ilmiy tekshirish yoki loyixalash institutlari tomonidan taklif kilinayotgan loyixalarni urganish va ularni amalga oshirish maksadga kanchalik muvofik ekanligini aniklab, chukur asoslangan xulosa berishdan iboratdir. Ekspertiza jaryonida korxonaning atrof muxitga, odamlarning sogligiga ta’sir kilishi jiddiy e’tiborga olinadi.

Ekspertiza turli darajalarda amalga oshiriladi:davlat ekspertizasi, ilmiy va jamoatchilik ekspertizasi, vazirliklar ekspertizasi va boshkalar. Ekspertiza Uzbekiston Respublikasi Tabiatni muxofaza kilish Davlat Kumitasi tomonidan belgilanadi. Mazkur kumitada ekologik-geografik ekspertiza boshkarmasi faoliyat kursatadi. Taklif kilinayotgan loyhaning mazmuni, kanday tadbirlar amalga oshirilishiga karab, shu soxaning etakchi mutaxassislari u bilan tanishib chikib, uz muloxazalarini bildiradilar. Masalan, tog daryolarida yirik suv ombori kurilishi loyixasi ekspertizaga topshirilgan bulsa, u xolda muxandis-gidrotexniklar, gidrologlar, gidrobiologlar, ekologlar, geograflar, urmonchilar, iktisodchilar, xukukshunoslardan iborat gurux tashkil kilinadi va ular loyixa buyicha uzlarining takliflarini tayyorlaydilar.