Eksperimental psixologiya

Ekspyerimyent. Ekspyerimyent myetodining asosiy farqi va afzalligi shundan iboratki, bunda tadqiqotchi o`z hoxishi bilan qandaydir psixik jarayon yoki xususiyatni yuzaga kyeltirib, psixik hodisaning tashqi sharoitga bog`liqligini tyekshirib ko`rishi mumkin. Ekspyerimyent myetodining ana shu afzalligi uning psixologiyada kyeng qo`llanilishi bilan tushuntiriladi. Empirik, ya`ni tajriba yo`li bilan qo`lga kiritilgan faktlarning asosiy ko`pchiligi psixologiyada ekspyerimyental yo`l bilan olingandir. Biroq har qanday tadqiqot qilinadigan vazifalarga ekspyerimyentni qo`llab bo`lmaydi. Masalan, agarda psixik jarayonlar va funksiyalar ko`proq ekspyerimyent yo`li bilan o`rganilsa, shaxsning birmuncha sodda xususiyatlari (tyempyeramyent, ko`pgina qobiliyatlari) ham shu myetod yordamida o`rganiladi. Lyekin xaraktyer va qobiliyatlarning murakkab turlarini ekspyerimyent myetodi bilan o`rganib bo`lmaydi.
Suhbat myetodi. Bu myetod tadqiqotning turli bosqichlarida qo`llaniladi: masalan, dastlabki tanishish bosqichida ham boshqa myetodlar, ayniqsa, kuzatish myetodi orqali qo`lga kiritilgan xulosalarni aniqlashda qo`llaniladi. Suhbat myetodidan mohirlik bilan foydalanish juda qimmatli natijalarga erishishga yordam byerishi mumkin.
Intyerv`yu myetodi. Psixologiya fanidagi bu myetod sosiologiyada kyeng ko`llaniladigan ankyeta myetodidan farq qiladi. Xuddi suhbat myetodi kabi intyerv`yu myetodi ham so`roq-javob myetodiga tyegishlidir. Ko`pincha intyerv`yu uchun savollarni sosiologik ankyetalarga o`xshatib, ya`ni ko`p masalalar yuzasidan ko`plab javoblar olishni ko`zlab tuziladi. Intyerv`yu myetodiga bunday tarzda yondashish tadqiqotning faqat birinchi bosqichiga, muammo bilan dastlabki tanishish bosqichiga to`g`ri kyeladi. Biroq bilimlarni va o`rganilayotgan psixik xususiyatlarning tuzilishini hisobga olib tuzilgan savollar o`rganilayotgan holatlar tuzilishi hamda darajalarini bundan kyeyin aniqlash uchun juda qimmatli natijalar byerishi mumkin.
Ekspyert baholash myetodi. Bu myetod shaxs psixologiyasida kyeng qo`llaniladi. Ekspyertlar sifatida tyekshirilayotgan kishilarni yaxshi biladigan shaxslar – bolalar bog`chasi va maktab-intyernatlarning tarbiyachilarini, sinf rahbarlari, ishlab chiqarish-tyexnika bilim yurtlarining murabbiylari, ishlab chiqarishdagi murabbiylar, ilmiy jamoa rahbarlari, harbiy komandirlar, sport tryenyerlari qatnashishlari mumkin. Ekspyert baholarni ko`proq xususiyatlarning sifat jihatidan namoyon bo`lishini tasvirlash emas (buni ekspyertlar bilan qilinadigan kyeyingi suhbatlarda o`tkazilsa ancha foydaliroq bo`ladi), balki o`rganilayotgan xususiyatlarning ifodalanishini miqdoriy baholash tarzida, ya`ni u yoki bu xususiyat yoki xulq-atvor elyemyentlari darajalarini baholash tarzida o`tkazilsa maqsadga muvofiq bo`ladi. Ekspyertlar umumlashtirish bilan bog`liq bo`lmagan xulq-atvor elyemyentlarining ancha-muncha mayda qismlari ifodalanganligini qayd qilishi lozim. Umumlashtirish – ekspyertning emas, balki tadqiqotchining ishidir.