Eksperimental psixologiya

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Psixologik kuzatish myetodlarining tasnifi haqida tushuncha bering?
2. Ekspyerimyental psixologiyaning asosiy metodlariga to’xtalib o’ting?
3. Ekspyerimyental psixologiyaning qo’shimcha metodlariga to’xtalib o’ting?
4. Miqdoriy ma`lumotlarni matyematik- statistik tahlil qilish myetodi haqida nimalarni bilasiz?

5-Mavzu. LABORATORIYA EKSPERIMENTLARI VA ULARNI O`TKAZISH


1. Ekspyerimyental myetodning imkoniyatlari
2. Ekpyerimyentning turlari,
3. Ekspyerimyent o`tkazishning umumiy masalalari

Tadqiqotchini qiziqtirgan hodisa, holat, funksiyalarni o`zi hoxlaganda yaratishi mumkin. Bunda tadqiqotchi ryeal shart-sharoitlarda qanday hodisa sodir bo`lishini kutib turishi shart emas. Tadqiq qilinayotgan jarayonning kyechishi va ular kutayotgan sharoitlarni yetarlicha qat`iy miqdoriy ravishda chyegaralashga erishadi, ya`ni tadqiqot natijalarini syekin-asta matyematik tahlil qilishga erishadi. Psixologiyada ekspyerimyentning 2 turi: laboratoriya va tabiiy turlari mavjud bo`lib, ular 1910 yil A.F.Lazurskiy tomonidan taklif etilgan.

Laboratoriya ekspyerimyentini maxsus jihozlangan laboratoriyalarda, tabiiysi esa, oddiy tabiiy sharoitlarda o`tkaziladi.Lyekin ularning farqi faqatgina o`tkazishda emas, balki laboratoriya ekspyerimyentining eng asosiy qiyinchiligi u yoki bu nuqsonni yo`qotishga qaratilgan bo`ladi. Har qanday laboratoriya ekspyerimyenti sun`iydir, chunki unda ishtirokchilarning faoliyati tadqiqotchi yaratgan muhit yoki sharoitda kyechadi. Bu yerda hyech qanday zamonaviy takomillashgan ekspyerimyental laboratoriya ham jiddiy ahamiyatga ega bo`lmay qoladi. Inson doimo biladiki, bu ekspyerimyent, ya`ni haqiqiy ish emas va har qaysi sharoit yoki vaqtda ishtirokchining talabiga ko`ra to`xtatilishi shart va mumkin. Bu vaqtda tadqiqotchi muhim bo`lgan bog`lanishlar, qonuniyatlarni aniqlashga qiynalib qoladi. Ekspyerimyent doimo ma`lum darajada mavhumdir, chunki tadqiq qilinayotgan jarayon qat`iy sun`iylashgan sharoitlar tizimida ro`y byeradi. Laboratoriya sharoitida xulosa va tavsiyalarni ryeal amaliyotga ko`chirish qiyinligi bundan ko`rinib turibdi.
Ushbu myetodologik muammoni hal qilishda B.M.Tyeplov boshchiligidagi diffyeryensial psixofiziologiya maktabi o`z hissasini qo`shdi. Ular ekspyerimyent usuli bilan olingan natijalarni boshqa myetodikalar yordamida tyekshirib ko`rish kyerakligini ta`kidlashdi, ya`ni, buni hal qilishda alohida analiz apparati (faktorli yoki dispyersiyali analiz) zarur bo`ladi.
So`ngra «hayotiy ko`rsatkichlar» tizimini ishlab chiqish muhimligi masalasi qo`yiladi, ya`ni, tyekshiruvchining psixologik xususiyati ekspyerimyentda va ryeal faoliyatida qandayligining ilmiy talqini byerilishi kyerak. Hayotiy ko`rsatkichlarni jamlangan holda qiyoslab ko`rish kyerak. SHuningdyek, bu jarayonlarning ichki tomonlarini ham bilish kyerak, chunki uning natijaviy ifodasi bizga oz ma`lumot byeradi. Insonning xulqi uning asab sistyemasining ko`pgina xususiyatlariga bog`liqdir, ya`ni hayotiy ko`rsatkichlar bir xil emas, doimiy ham emas, qolavyersa, normal sharoitlarda ular faqatgina asab sistyemasining mahsuli emas, balki hayotiy sharoitlarga qaratilgandir, chunki ularning ta`sirida qaror topgan bo`ladi.
Tabiiy ekspyerimyent – esa qayd etilgan kamchilikni bartaraf etishga yordam byeradi, chunki u laboratoriya ekspyerimyenti va kuzatish myetodi orasida «joylashgandir».
Laboratoriya – tabiiy – kuzatish.