Eksperimental psixologiya

O`z-o`zini kuzatish myetodi. XUSH-X1X asrlar empirik psixologiyasi tomonidan kamsitilgan bu myetod so`nggi yillarda yana ma`lum ahamiyatga ega bo`lib bormoqda. CHunonchi, suhbat va so`roq-javob myetodlarini o`z-o`zini kuzatish myetodi orqali olingan ma`lumotlarsiz qo`llab bo`lmaydi. Buni suhbat va shaxsiy savol-javob o`tkazish uchun savollar tuzishda hisobga olish zarur. Lyekin o`z-o`zini kuzatish, garchi psixologik tadqiqotlarning asosiy myetodi bo`lmasa-da, mustaqil ahamiyatga ega bo`lishi mumkin. O`z-o`zini kuzatish myetodi psixik holatlarni, ya`ni tyetik kayfiyatni, achchiqlanishni, ishchanlikni, kasb bilan bog`liq bo`lgan syermahsul ishlarni o`rganishda ayniqsa foydali bo`lishi mumkin.
Tyestlar myetodi. Tyestlar, ozmi yoki ko`pmi standartlashtirilgan (bir xillashtirilgan) shaxs xususiyatlarini qisqa muddatli sinash usullaridir. YAxshi asoslangan tyest – bu oldindan o`tkazilgan katta ekspyerimyentlar natijasidir. Nazariy jihatdan asoslangan va ekspyerimyental jihatdan muhokama qilingan tyestlar tadqiqotchi uchun ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etishi mumkin.
Arxiv myetodi. Amyerika ilmiy adabiyotlarida «Arxiv myetodi» dyegan atama qabul qilingan, bunday tadqiqotlarni o`tkazuvchi psixolog sinaluvchining xulqini kuzatmaydi va o`lchamaydi, balki, kundalik qaydnomalarni va yozuvlarni, arxiv matyeriallarini, myehnat, o`quv yoki ijodiy faoliyatini tahlil qiladi.
Sobiq sovyet psixologlari bu myetodni ifodalashda boshqa atamadan foydalanishdi. Ko`p hollarda u «faoliyat mahsullarini o`rganish» yoki «praksimyetrik myetod» dyeb ifodalanadi.
Ekspyerimyentator tadqiqotlar matnini, faoliyatning, pryedmyetli mahsulotini turli xil maqsadlarda o`tkazishi mumkin. SHaxs psixologiyasining kyeng yoyilishi ijodiy psixologiya va psixologiya tarixi, bir shaxsning yoki ko`p odamlar hayot yo`lining o`ziga xosligi – biografik myetod nomini oldi.
«Arxiv myetodi» xilma-xilligiga kontyent-analiz tyexnikasi ham taalluqlidir. Kontyent – analiz o`zidan yanada takomillashtirilgan hujjatlar analizining qat`iy myetodlarini namoyon qiladi. Tadqiqotchi mazmun birligini ajratib, olingan ma`lumotlarni umumlashtiradi.
Bu myetod nafaqat psixologiyada, balki boshqa ilmiy adabiyotlarda ham kyeng tarqalgandir. Bu myetoddan ko`p hollarda, asosan, siyosiy psixologiya, ryeklama psixologiyasi, aloqalarda kyeng foydalaniladi. Kontyent-analizni ishlab chiqish G. Lassuela, CH. Osgud, B.Byeryel`sonlar nomi bilan bog`liq bo`lib, ular «Kontyent analiz, kommunikativ tadqiqotlar» fundamyental monografiyaning mualliflaridir.
Kontyent-analizdagi matn tahlilining standart birligi bo`lib: 1) so`zlar; 2) tugallangan fikr; 3) mavzu; 4) pyersonaj; 5) muallif va 6) yaxlit holdagi yo`llanma hisoblanadi. Ular bir mazmunda yanada umumiy tuzilish sifatida ko`rib chiqiladi. Kontyent-tahlil ma`lumotlarini qayta ishlashning bir qancha usullari mavjud.
Oddiy matndagi u yoki bu birliklarning ko`rinish darajalarini qayd etilishidir. Tadqiqotchi bu ko`rinishlar darajasini u yoki bu birliklarini turli matnlarda qo`llab, undagi o`zgarish boshidan, to yakunlanishga qadar aniqlaydi.
Analizning ikkinchi tipi – matndagi kontyent - analiz birligini matrisa turidagi mujassam ko`rinishlari hisoblanadi. Bunda: Masalan: turli xil yo`llanmalarda erkinlik chastatosi A va V birlikda yoziladi.