«elеktr enеrgеtika»

1.ISHNING REJASI: 
1. Payvandlash transformatorining pasport ma‘lumotlari bilan va 
konstruktsiyasi bilan tanishish. 
2. Eksperiment qo’rilmani sxemasini o’rganish 
3. Qo’rilmani qo’shib va drosselni xar xil xolatlardagi ekperimental 
xarakteristikalarni олиш. 
Payvandlash transformatorining xar xil rejimlardagi energetik ko’rsatkichlarni 
o’rganish. 
2.ISH TARTIBI. 
1. Payvandlash transformatorini pasport ma‘lumotlarini o’rganish. 
2. Tajriba qo’rilmasini sxemasi. 
3. Ekperiment va hisob ma‘lumotlarni jadvallari. 
4. Millimetr kog’ozda xarakteristikalarni ko’rinishi. 

---

 
25 
3. UMUMIY MA‘LUMOTLAR 
1- rasm. Payvandlash transformatorning 
Metallarni o’zaro atomar yoki molekulyar bog’lanish xisobiga 
ajralmaydigan qilib biriktirishga payvandlash deyiladi. Bu usul sanoatning 
hamma sohalarida metallarni va metalmas materialarni xar xil sharoitda, 
havoda , suv ostida va koinotda payvandlashda keng qo’llaniladi. Elektr 
payvandlash yoy payvand va kontakt (qarshilik hisobiga) payvandga bo’linadi. 
Elektr payvandlashda issiqlik energiyasi payvandlanadigan detallar bir-biriga
tegib turadigan joyga bevosita yaqin joyda yoy razryad ko’rinishida ajraladi. 
Kontaktli payvandlashda payvandlanadigan detallarning bir-biriga tegib 
turadigan joyda ulardan elektr toki o’tganda issiqlik ajraladai. Elektr 
payvandlashda past kuchlanish va katta toklardan foydalaniladi.
Elektr payvandlash uchun o’zgarmas tokdan xam o’zgaruvchan tokdan ham 
foydalanish mumkin. Payvandlash tokining kattaligi tug’ri tanlangan bo’lishi 
kerak, chunki katta tokda elektrod tez suyuqlanadi , tok yetarli darajada katta 
bo’lmasa, yoyning turg’unligi pasayadi. Payvandlash tokining kattaligi I ( 
Amperlarda) elektrodning diametri d (mm larda) ga bog’liq bo’lib , I= (40-60) 
d chegarasida belgilanadi. O’zgaruvchan tok yordamida payvandlash 
qo’rilmalari tik tushuvchi tashqi xarakteristika (tavsif) ga ega bo’lishi, ya‘ni 
salt ishlashda kuchlanishi 60-80 V bo’lganda yoyning osongina yonishini 
ta‘minlanishi, qisqa tutashuvda esa tokni 1.4 nominalgacha cheklashi lozim. 
Payvandlash qo’rilmasi uch qisimdan iborat: Payvandlash agregati, ta‘minot 
manbai va boshqarish pultli apparat qo’ti. Payvandlash texnikasida energetik 

---

 
26 
va ekspluatatsiya afzaliklari hisobidan o’zgaruvchan tok manbalari – 
payvandlash transformatorlari keng qo’llaniladi. 
Payvandlash transformatorlari birpostli va ikki postli turlariga bo’linadi.. Bir 
postli payvandlashda quvvati (10-30 kVA) bir fazali payvandlash 
transformatorlari qo’llaniladi. 
Payvandlash tokining ko’ppostli manbalari katta quvvat bilan xarakterlanadi va 
bir necha postni ta‘minlashga mo’ljallangan. 
Yoy payvandlashdagi jarayonlarni e‘tiborga olganda, bir postli payvandlash 
transformatorlariga qo’yidagi spetsifik talablar qo’yiladi:
Salt yurish kuchlanishi yoyning tez yonishiga yetarli va payvandchilar uchun 
xavfsiz chegaralarida bo’lishi kerak ( 50-60 Volt). 
Payvand zanjirida qisqa tutashuv toki ishchi tokdan ortmasligi kerak (120-
140%). Qisqa tutashuv toki ortganda payvand tokining manbasi katta 
yuklanishlarga uchraydi va suyuk metall sachrab ketishi tufayli payvand sifati 
yomonlashadi. 
Payvand tokini manbasi payvand tokni rostlash imkonini yaratish kerak.SHu 
munosabati 
bilan 
payvand 
transformatorini 
tavsiflari 
bo’lishi 
shart.Payvandlash transformatorlari tashqi keskin tushuvchi xarakteristikalariga
va payvandlash tokini keng chegalarida rostlash imkoniga ega.Bu 
transformatorlar yuqori induktiv qarshiligiga ega , bu xususiyat qisqa tutashuv 
tokining chegaralashiga va yoynini yonishiga imkoniyat beradi . Kuchlanish va 
tok o’rtasidagi fazalarni siljigan paytida o’zgaruvchan tokining yoyni yoqish va 
yonishi osonlashadi. Agarda fazalarni siljish burchagi kattalashsa ,tok yoyni
nol qiymatida utgan momentida, kuchlanish qiymati yoyni qayta boshdan 
yoqishga yetarli bo’lmaydi. Payvand zanjiri induktiv bo’lganda, kuchlanishni 
kutarish va tok noldan utsa xam yoyni o’zluksiz yonish imkoniyatini beradi.
Bir postli payvand transformatorlar sifatida qo’llaniladi: