электр курилмасинииг асосий кисмлари ва технологик жарайондаги

Трансформаторнинг номинал қуввати деб завод паспортида кўрсатилган тўла қувватининг қийматига айтилиб, номинал частота ва кучланишда, ўрнатиш жойи ва совитиш муҳити номинал бўлган шароитларда трансформаторни шу кувват билан узлуксиз юкламалаш мумкин бўлади.
Умумий мақсадлар учун мўлжалланган, очиқ ҳавода ўрнатилган ва пуфламасдан ёки пуфлаб табиий равишда мой билан совитилувчи трансформаторлар учун номинал совитиш шароитлари сифатида ташқи ҳавонинг табиий равишда ўзгарувчи ҳарорати (ўртача суткалик ўзгариши кўпи билан 30° С, ўртача йиллик ўзгариши кўпи билан 20°С), мой–сув билан совитиладиган трансформаторлар учун эса совитгичга кираётган сувнинг ҳарорати (кўпи билан 25°С) қабул қилинади (ГОСТ 11677–75). Икки чўлғамли трансформаторларнинг номинал қуввати–унинг ҳар бир чўлғамининг қувватадан иборат. Уч чўлғамли трансформаторлар чўлғамларининг қуввати бир–бирига тенг ёки ҳар хил қилиб тайёрланади. Қувватлари ҳар хил бўлганда ҳар бир алоҳида чўлғам ичида энг катта номинал қувватга эга бўлган чўлғамнинг қуввати трансформаторнинг номинал қуввати деб қабул қилинади.
Трансформаторлар очиқ ҳавода ўрнатилишдан ташқари, табиий шамоллатиладиган, ёпиқ, иситилмайдиган биноларга ҳам ўрнатилади. Бу ҳолда ҳам трансформаторлар номинал қувват билан узлуксиз юкланиши мумкин, аммо бундай шароитда трансформаторнинг хизмат қилиш муддати совитиш шароитлари ёмонлиги туфайли анча камаяди.
Чўлғамларнинг номинал кучланишлари –трансформаторнинг салт ишлашида бирламчи ва иккиламчи чўлғамларининг кучланишларидир. Уч фазали трансформатор учун–бу унинг линия (фазалар орасидаги) кучланишидир. Бир фазали трансформатор агар юлдуз схемасида бириктирилиб, уч фазали гуруҳга улашга мўлжалланган бўлса, бу кучланиш га тенг бўлади. Трансформатор юклама билан ишлаганда ва унинг бирламчи чўлғами қисқичларига номинал кучланиш берилганда иккиламчи чўлғамдаги кучланиш номиналга қараганда трансформаторда исроф бўлган кучланишнинг катталигига тенг миқдорга кичик бўлади. Трансформаторнинг трансформация коэффициенти n юқори ва паст кучланиш чўлғамларининг номинал кучланишлар нисбатидан иборат бўлади:

Уч чўлғамли трансформаторларда чўлғамларнинг ҳар қайси жуфти учун трансформация коэффициенти аниқланади: ВН ва НН; ВН ва СН; СН ва НН.
Трансформаторларнинг номинал токлари деб, чўлғамларнинг завод паспортида кўрсатилган токларининг қийматига айтилиб, трансформаторнинг ана шу токларда узоқ вақт нормал ишлашига йул қўйилади.
Трансформаторнинг исталган бир чўлғамининг номинал токи унинг номинал қуввати билан номинал кучланишидан аниқланади.
Қисқа туташув кучланиши U_к – шундай кучланишки, трансформаторнинг чўлғамларидан бирига шу кучланиш берилганда бошқа чўлғамига қисқа туташган бўлса, ундан ўтаётган ток номинал миқдорига тенг бўлади.
Қисқа туташув кучланиши трансформатор кучланишининг пасайиш катталигини аниқлаб, унинг чўлғамларидаги тўла қаршиликни характерлайди.
Уч чўлғамли трансформаторда қисқа туташув кучланиши унинг исталган бир жуфт чўлғами учун, учинчи чўлғами узиб қўйилиб аниқланади. Шундай қилиб, уч чўлғамли трансформатор U_к нинг учта қийматига эга бўлади.
Ҳамма трансформаторлар учун қисқа туташув кучланиши номинал кучланишга нисбатан процент ҳисобида ифодаланади:

бунда U_a–трансформаторнинг актив қаршилигига боғлиқ бўлган қисқа туташув кучланишининг актив ташкил этувчиси; U_р–трансформаторнинг реактив (индуктив) қаршилигига боғлиқ бўлган қисқа туташув кучланишининг реактив ташкил этувчиси.
Чўлғамларнинг индуктив қаршилиги актив қаршиликка қараганда анча (унча катта бўлмаган трансформаторларда 2–3 марта, йирикларида эса 15–20 марта) катта бўлганлиги учун U_к асосан реактив қаршиликка, яъни чўлғамларнинг ўзаро жойлашишига, улар орасидаги каналнинг энига, чўлғамларнинг баландлигига боғлиқ бўлади.
U_к нинг катталиги трансформаторларнинг кучланиши ва қуввати бўйича ГОСТда белгилаб қўйилади. Трансформаторнинг юқори кучланиши ва қуввати қанча катта бўлса, қисқа туташув кучланиши шунча катта бўлади. Чунончи, юқори кучланиши 10 кВ бўлган 630 кВА ли трансформатор U_к=5,5% га, юқори кучланиши 35 кВ бўлгани эса U_к=6,5% га эга бўлади; юқори кучланиши 35 кВ бўлган 80000 кВА қувватли трансформатор U_к<9% га, юқори кучланиши 110 кВ бўлгани эса 10,5% га эга бўлади.
U_к нинг қийматини ошириб, трансформаторнинг иккиламчи томонидаги қисқа туташув токини камайтириш мумкин, бироқ бунда нормал режимда истеъмол қилинаётган реактив қувват анча кўпаяди ва трансформаторларнинг қиймати ортади. Агар 110 кВ 25 МВА ли трансформаторнинг U_к=10% ўрнига 20% ли қилиб ясалса, у ҳолда унинг ҳисобий ҳаражатлари 16,7% кўпайиб истеъмол қиладиган реактив қуввати икки марта (2,5 дан 5 Мвар) га ортади.