Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

10.11. Filtrlarning silliqlash xususiyati
Induktivli filtr yuklamaga ketma-ket ulangan L drosseldan
iborat. 10.16-rasm drosselni silliqlash xossasi to‘g‘rilangan
kuchlanishning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisining o‘zgarish-
lariga to‘sqinlik qiluvchi undagi o‘zinduksiya EYK larining vujudga
kelishiga asoslangandir.
Drosselning X
L
=
p
L qarshiligi tokning o‘zgarmas tashkil
etuvchisi uchun nolga teng (bu yerda 
p
= 2f
p
= 2mf
c
= m
s
),
tokning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi uchun esa nolga teng
emas va drossel qarshiligida kuchlanishni o‘zgaruvchan tash-
kil etuvchisining pasayishiga ega bo‘lamiz. Pulsatsiyalarni
yaxshi silliqlash uchun drosselning induktiv qarshiligi R
y
yuklama qarshiligidan ko‘p martaga katta bo‘lishi kerak (ya’ni
X
L
q
p
L>>R
y
), u holda bunday filtrning silliqlash koeffitsiyenti
quyidagiga teng bo‘ladi:
ω



2
2
.
c
y
p.kir
c
p.chiq
y
(m
L)
R
К
K
К
R
10.16-rasm. Induktivli filtr.
L
U0
Uy
Ry

---

221
Bunda filtrning aktiv qarshiligini e’tiborga olmaymiz
(R
dr
= 0).
Odatda, to‘g‘rilash sxemasini va yuklamada ruxsat etiladigan
pulsatsiya koeffitsiyentini bilgan holda K
s
silliqlash koeffi-
tsiyentini oson aniqlash mumkin. Filtr drosselning zarur in-
duktivligi quyidagi formuladan aniqlanadi:



y
2
C
1.
C
R
L
K
m
Induktivli filtrlarni katta quvvatli ko‘p fazali to‘g‘rilagich-
larda va uncha katta bo‘lmagan R
y
yuklama qarshiliklarida
qo‘llash mumkin, bunda filtr induktivligi kichik gabaritga ega
bo‘ladi va undagi aktiv yo‘qotishlarni e’tiborga olmaslik mumkin.
Induktivli filtrlar quyidagi kamchiliklarga ega:
1) yuklama toki keskin o‘zgarganida drosselda katta
o‘zinduksiya EYK vujudga keladi, bu drossel chulg‘amlarida
izolatsiyalangani uchun xavfli bo‘lgan ortiqcha kuchlanishni
keltirib chiqaradi;
2) yuklama toki o‘zgarganida bunday filtrning silliqlash
prinsiði o‘zgaradi, chunki (2.25) formulaga muvofiq drossel
induktivligi R
y
yuklama qashiligiga bog‘liq.
Afzalliklari esa, oddiyligi, kichik quvvat yo‘qotishlari va kuch-
lanishning chiqishida kam o‘zgarishidan iborat.
Sig‘imli filtrning ishlash prinsiði quyidagicha: to‘g‘rilagichda
kuchlanish ortganida kondensator elektr energiyani yig‘adi,
to‘g‘rilagichdagi kuchlanish kamayganda esa kondensatorda
yig‘ilgan energiya yuklama orqali zaryadlanadi (10.17-rasm).
Pulsatsiyani aniqlash uchun kondensatorning sig‘im qarshiligi
yuklama qarshiligidan sezilarli kichik bo‘lishi kerak:
X
S
= 1/(
S
S)<<R
y
.

---

222
U holda kondensator yuklamani shuntlagandek bo‘ladi,
shuning uchun tokning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisining
katta qismi kondensatordan oqib o‘tadi, bunda o‘zgarmas
tashkil etuvchi uchun kondensatorning qarshiligi X
s
=

bo‘ladi
va o‘zgarmas tashkil etuvchi yuklama orqali oqib o‘tadi. To‘g‘ri-
lagich sig‘im filtrga ishlaganda kuchlanishning o‘zgaruvchan
tashkil etuvchisining amplitudasi  kesish burchagiga bog‘liq
bo‘ladi, u holda


0
01
,
m
f
U
H
U
r C
bu yerda, H — ma’lum qiymatda H = f (A) grafik bog‘liqlikdan
aniqlanadigan va  kesish burchagiga bog‘liq bo‘lgan parametr.
U holda S — filtr chiqishidagi pulsatsiya koeffitsiyenti quyida-
gicha ko‘rinishda bo‘ladi:



01
0
.
P.CHIQ
m
f
H
U
K
r
C
U
Sig‘im bo‘lganida to‘g‘rilagich chiqishida pulsatsiya koef-
fitsiyenti quyidagiga teng bo‘ladi:
K
P.KIR
= 2/(m
2
—1).
U holda sig‘imli filtrning aniqlash koeffitsiyenti quyidagiga
teng bo‘ladi:
10.17-rasm. Sig‘imli filtr.
U
0
C
Ry
Uy

---

223



2
2
1
.
C
f
/(
)
m
K
H/(r
C)
Odatda, yuklamadagi pulsatsiya koeffitsiyenti aniq bo‘ladi,
bunda filtrning zarur sig‘imi quyidagi formuladan aniqlanadi:
S = N/(r
f
·K
P.chiq
).
Bundan ko‘rinadiki, m ning ortishi bilan induktiv filtrning
silliqlash koeffitsiyenti ortadi, sig‘imli filtrning silliqlash koeffi-
tsiyenti esa kamayadi, shuning uchun sig‘imli filtrlar bir fazali
toklarni to‘g‘rilashda va katta yuklama qarshiliklarda qo‘llaniladi,
chunki R yuklama qarshiligi ortganda filtrning silliqlashi ortadi.
Sig‘imli filtrning afzalliklari oddiyligi va kichik quvvat yo‘qo-
tishlari hisoblanadi.
Sig‘imli filtr quyidagi kamchiliklarga ega:
1) sig‘imli filtr to‘g‘rilagich diodlariga qo‘yiladigan teskari
kuchlanishning ortishiga olib keladi;
2) yuklama toki katta bo‘lganida filtrga katta sig‘im kerak
bo‘ladi, aks holda yuklamadagi kuchlanish kondensatorning tez
zaryadsizlanishidan kelib chiqadigan yuklama tokining ortishi
bilan keskin kamayib ketadi;
3) ko‘p fazali to‘g‘rilash sxemalarida bunday filtr qo‘yilsa,
kesish burchagi keskin kamayib ketadi va faza o‘tkazib
yuborilishi mumkin, ya’ni to‘g‘rilagich diodlaridan biri tokni
o‘tkazmaydi;
4) kondensatorning zaryadlanish toki katta va to‘g‘rilagich
orqali oqib o‘tadi, bunda diod tokining kesish burchagi kuchli
kamayadi;
5) to‘g‘rilagich diodlari orqali faqat to‘g‘rilagich kichik
ichki qarshiligi orqali chegaralanadigan katta tok amplitudasi
o‘tadi.

---

224