Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

Termoparalar uchun qotishmalar. Turli metallar (yoki yarim-
o‘tkazgichlar)ning kontakt chegarasida kontakt potensiallar farqi
yuzaga keladi. Bu holat elektronlar chiqishidagi qiymatlarning va
Qotishma
markasi
X15N60
X20N80
Ñr
15–18
20–23
Ni
15–18
77—78
Mn
1,5
1,5
Massa tarkibi, %
larda (qolgani Fe)
Zichlik,
Mg/m
3
8,2—8,3
8,4—8,5
 ,
mk

·m
1,1—1,2
1,0—1,1
TK ,
10
-6 
K
-1
T
max.
ishchi,
°C
100—200
100—200
1000
1100

---

46
kontaktga kirayotgan metallarning erkin elektronlar konsentra-
tsiyasi qiymatlarining farqi bilan bog‘liq.
Ikkita turli o‘tkazgichlardan berk zanjir hosil qilamiz. Agar
kontaktlardagi temperatura bir xil bo‘lsa, u holda potensiallar
yig‘indisining farqi nolga teng bo‘ladi. Agar kontaktlardagi
temperatura bir xil bo‘lmasa, u holda zanjirning to‘liq EYKi
termo elektr yurituvchi kuch (TEYK) deb ataladi.
Birikuvchi metallning birining temperaturasi T bo‘lsa, ikkin-
chisi esa yuqori temperaturada T
1
bo‘lsa, to‘liq TEYK quyidagiga
teng bo‘ladi:


,
ln
1
B
A
n
n
q
K
T
T
U


bu yerda, n
A
va n
B
— A va B metallardagi erkin elektronlarning
konsentratsiyalari, K — Bolsman doimiysi, q — elektron zaryadi.
Temperaturani o‘lchashda ishlatiladigan, ikki turli metall yoki
qotishmadan tashkil topgan sim termopara deb ataladi.
Termoparalar yasashda quyidagi qotishmalar qo‘llaniladi:
1) komel (44 % Ni va 56 % Cu);
2) alumel (95 % Ni qolgani — Al, Si va Mg);
3) xromel (90 % Ni va 10 % Cr);
4) platinorodiy (90 % Pt va 10% Rh).
Eng ko‘p ishlatiladigan metall juftliklarining TEYK qiy-
matlari 3.5-jadvalda keltirilgan.
Termoparalar quyidagi temperaturalarni o‘lchashda qo‘llaniladi:
a) platina-platinorodiy — 1700 °C gacha;
b) konstantan-mis va kopel-mis — 350 °C gacha;
d) konstantan-temir, kopel-temir va kopel-xromel — 600 °Ñ
gacha;
e) xromel-aluminiy — 900—1000 °Ñ gacha.
Juda past temperaturalarni o‘lchashda temir-oltin juftligi qo‘l-
laniladi.

---

47
3.5-jadval