Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

Karkas. U o‘ram uchun asos bo‘lib xizmat qiladi va o‘ram-
ning mexanik mustahkamligi va bikirligini, chiqishlar va o‘zak-
ning mahkamligini hamda shassiga qulay mahkamlanishini
ta’minlashi kerak. Karkas uchun material induktivlik g‘altagiga
qo‘yilayotgan talablardan kelib chiqqan holda tanlanadi, ya’ni
karkas dielektrigidagi yo‘qotishlarning ruxsat etilgan qiymati va
tashqi ta’sirlar (temperatura, namlik va boshqalar) natijasida
karkas geometrik o‘lchamlari o‘zgarishi. Katta quvvatli tebranma
konturlarda ishlatiladigan induktivlik g‘altaklari yana elektr jihati-
dan ham mustahkam bo‘lishi talab qilinadi.

---

163
Induktivlik g‘altaklari konstruksiyasi va karkas o‘lchamlari
turlicha bo‘lishi mumkin. Karkaslar yuqori chastotali press
kukunlar, keramika, polistirol va yuqori chastotali dielek-
triklardan tayyorlanadi. Keramikadan yasalgan yig‘ma karkaslar
glazur yordamida yopishtiriladi, so‘ngra kuydiriladi. Keramik
karkaslar uchun radiofarfor, ultraradiofarfor va steatit qo‘lla-
niladi.
Karkasdagi kanavkalar o‘ramlarni siljishiga olib keladigan
mexanik ta’sirlarni kamaytirish natijasida induktivlik barqaror-
ligini oshirishga olib keladi. Kanavkali karkaslarda o‘ramlar uchun
yo‘qotishlarning ortishiga olib keladigan misli kumushlangan izo-
latsiyasiz simlar qo‘llaniladi. Sim chiqishlarini mahkamlash uchun
karkasda yoki tirqish, yoki montajli lepestok hosil qilinadi.
O‘ram. O‘rta va uzun to‘lqin diapazonida ishlaydigan
g‘altaklar, odatda, linsentrat sim, qisqa to‘lqinli g‘altaklar uchun
esa bir tolali emallangan simlar qo‘llaniladi. Linsentrat — bu
iðak bilan izolatsiyalangan, emal bilan qoplangan diametri
0,07—0,2 mm bo‘lgan katta miqdordagi (7 tadan 119 tagacha)
mis simlardan o‘ralgan o‘ram.
Ekran. Ba’zi alohida tizimlar orasidagi parazit aloqalarni va
tashqi magnit maydonlar ta’sirini kamaytirish maqsadida, in-
duktivlik g‘altaklari berk metall elektr o‘tkazuvchi ekranlar bilan
himoyalanadi.
O‘zgaruvchan magnit maydoni ta’sirida ekranda uyurma
toklar induksiyalanadi. Ular o‘z navbatida dastlabki maydonga
qarama-qarshi yo‘nalgan magnit maydon hosil qiladilar. Natijada
g‘altak tashqi magnit maydonining ta’siri sustlashadi. Ekran
materialining solishtirma elektr qarshiligi qancha kichik bo‘lsa,
bu maydon shuncha katta bo‘ladi. Ekran ta’sirida yo‘qotishlar va
g‘altakning xususiy sig‘imi ortadi, induktivligi esa kamayadi.

---

164
Ekran tayyorlashda kichik elektr qarshilikka ega bo‘lgan mate-
riallar — mis, latun va aluminiy qo‘llaniladi.
Radio qabul qilgich va uzatish qurilmalarida ko‘pincha
induktivligi boshqariladigan g‘altaklar qo‘llaniladi. Chunki ular
keng diapazon polosasida tebranma konturni sozlovchi asosiy
qism hisoblanadilar. Bunday g‘altak o‘ramlarining bir qismi
katta diametrli o‘zakka, qolgan qismi esa — kichik diametrli
karkasga o‘raladi. Kichik g‘altak kattasining ichiga joylashtiriladi va
o‘qi katta g‘altak o‘qiga perpendikular joylashgan valikka mah-
kamlanadi, o‘ram chiqishlari esa ketma-ket ulanadi. Valik bural-
ganda g‘altaklarning o‘zaro ta’siri o‘zgaradi va natijada induk-
tivlik ham o‘zgaradi.