Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini

8.3. Yuqori chastota induktivlik g‘altaklari
Yuqori chastota induktivlik g‘altaklari chulg‘am ko‘rinishida
ishlanadi va yuqori chastotali elektromagnit maydonni to‘plashga
mo‘ljallanadi. Chastotalar diapazoniga qarab induktivlik g‘altak-
lari uzun to‘lqinli — UT, o‘rta to‘lqinli — O‘T, qisqa to‘lqinli
— QT va ultraqisqa to‘lqinli — UQT bo‘ladi va shunga bog‘liq
holda ularning konstruksiyasi shakllari, ishlab chiqarish materiali
va texnologiyasi tanlanadi.
Vazifasiga qarab kontur induktivlik g‘altaklari, aloqa g‘altak-
lari, variometrlar va yuqori chastota drossellarga bo‘linadi.
Tuzilishiga ko‘ra g‘altaklar karkassiz yoki karkasli, o‘zakli
yoki o‘zaksiz, ekranli yoki ekransiz, bir qatlamli yoki ko‘p
qatlamli, silindrsimon, yassi yoki toroidal, texnologik ishlani-
shiga qarab esa kuydirilgan, o‘ralgan, bosma va yupqa pardali
bo‘lishi mumkin.
Yuqori chastotali induktivlik g‘altagi nostandart buyum bo‘-
lib, alohida hol uchun ularning konstruksiyasi berilgan elektr
parametrlari bo‘yicha hisoblab chiqiladi. Bu parametrlarning
asosiylari nominal induktivlik, induktivlikning ruxsat etilgan
chetlanishlari, asillik, temperaturaga barqarorlik va xususiy
sig‘imdan iborat.
G‘altakning nominal induktivligi u qo‘llanilayotgan to‘lqin-
lar diapazoniga bog‘liq. UQT g‘altaklari uchun induktivlik mikro-
genrining o‘ndan, yuzdan bir ulushlariga, qisqa to‘lqin va
o‘rtacha to‘lqin g‘altaklari uchun — bir va yuzlab mikrogenri,
uzun to‘lqin g‘altaklari uchun esa — birlik genrilarni tashkil
etadi. Qandaydir zanjirlarda yuqori chastota tokini kamaytirishga
mo‘ljallangan drossel induktivligi o‘nlab mikrogenrini tashkil
etadi.

---

167
Cheksiz uzun solenoid (g‘altak) yoki toroid g‘altak induk-
tivligi (mk Gn) 
l
N
D
L
/
10
3
2
2
2




formula orqali hisob-
lanadi (bu yerda, D — karkas diametri (sm); l — o‘ram uzunligi
(sm); N — o‘ramlar soni).
Amalda g‘altak o‘ramining diametri va uzunligi bir-biriga yaqin
bo‘ladi, natijada ularning magnit maydoni to‘la berk bo‘lmaydi
va magnit energiyaning bir qismi fazoga tarqaladi. Buni hisobga
olish uchun keltirilgan formulaga sochilish koeffitsiyenti kiritiladi:
3
2
0
3
2
2
3
2
2
2
10
10
)
/
(
/
10











DN
L
DN
l
D
k
l
N
D
k
L
,
bu yerda L
0
— g‘altak shakli, ya’ni l/D nisbatga bog‘liq bo‘lgan
o‘lchamsiz koeffitsiyent. Bir qatlamli g‘altaklar uchun L
0
koef-
fitsiyentning l/D ga bog‘liqligi 8.1-rasmda ko‘rsatilgan. 8.2-
8.1-rasm. Bir qatlamli g‘altaklar uchun L
0
koeffitsiyentining
l/D nisbatga bog‘liqligi.
L
0
L
0
3
5
7
9
11
13
15
17
19
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 2 3 4 5 6 7 8 9

---

168
rasmda shunga o‘xshash bog‘lanish ko‘p qatlamli g‘altaklar
uchun keltirilgan. Bundagi bog‘lanish l/D nisbatning o‘zgari-
shiga moslab berilgan, bu yerda t — chulg‘amning chuqurligi
(qalinligi) (sm); 
t
D
D
2
0


— chulg‘amning tashqi diametri
(sm); D
0
— chulg‘amning karkas diametriga teng bo‘lgan ichki
diametri (sm).
Induktivlik uchun ruxsat etilgan chetlanishlar g‘altak qan-
day ishga mo‘ljallanganligiga bog‘liq. Masalan, kontur g‘al-
takning induktivlik uchun ruxsat etilgan chetlanishlar (0,20,5)%
ni, bog‘lanish g‘altagi va yuqori chastota drosseliniki (1015)%
ni tashkil etadi. Kontur g‘altaklarini tayyorlashda qo‘shimcha
choralar ko‘rmasdan turib, bunday aniqlikka erishish mumkin
emas. Aytaylik, yaxlit bir qatlamli g‘altak diametri 5 mm bo‘lsin.
Shuningdek, ma’lumki, induktivlikdagi xatolik g‘altakning geo-