Elektrotexnika va elektronika

v)
Elektr zanjiri elementlari: a) tok manbalari, b) iste'molchilar, v) kommutatsiya apparatlari
Nazariy tushuncha: Elektr zanjiri elementlaridagi kuchlanishning tegishli tokka bo'lgan bog'lanishi U=ʄ(I) ni volt-amper xarakteristikasi (v.a.x.) deb ataladi.
Iste'molchi qarshiligi R va tok manbaining ichki qarshiligi Ru qiymatari kuchlanishga bog'liq bo'lmagan zanjir elementlari va bunday elementlardan iborat zanjirni chiziqli zanjir deyiladi. Chiziqli elementlarlardagi kuchlanish U ning tok I ga bog’lanishi Om qonuni U=I⋅R asosida topiladi, bunda R-yuklama
qarshiligidir.
Har qanday elektr zanjirning tavsifi energiya manbaining elektr yurituvchi kuchi E, tok I, kuchlanish U va iste'molchi qarshiligi R bilan aniqlanadi. Xususan, 2-rasmda ko'rsatilgan zanjir uchun Om va Kirxgof gonunlari asosida quyidagi tenglamani tuzish mumkin:
E=I( )=I⋅ + (1)
bunda I⋅ - manbadagi kuchlanish tushuvi;
= I⋅ - iste'molchidagi kuchlanish;
= -iste’molchi qurshiligi;
(1)tenglamadan Om qonunining butun zanjir va uning bir bo'lagi uchun quyidagi formulalarini yozamiz:
= (2)
= (3)
Odatda elektr manbalarining ichki qarshiligi qiymati juda kichik bo'lganligi uchun va shu boisdan U=E deb qabul qilinadi hamda sxema qismalarida odatda kuchlanish ko'rsatiladi.
E lektr zanjirlarini tahlil etish va hisoblash uchun asosiy qonun sifatida Kirxgofning 1 va 2 - gonunlaridan foydalaniladi. 1- qonunga binoan, 3 yoki ko’proq tarmoqlarning ulangan tugunidagi toklarning algebraik yig'indisi nolga teng, ya’ni 2-rasm. O'zgarmas tok zanjirining
elektr sxemasi
Tugunga yo'nalgan toklarni musbat, tugundan yo'nalganlarni manfiy deb, 2 - rasm uchun quyidagi tenglamalarni tuzish mumkin:
- - =0 yoki = +
Kirxgofning 2 - qonuniga binoan, manba kuchlanishi berk kontur elementlaridagi kuchlanish ushuvlarining algebraik yig'indisiga teng, ya'ni

Bunda U yo'nalishi konturdagi tok yo'nalishida bo'lsa, ular musbat, aks holda manfiy ishora bilan olinadi. Agar iste'molchilarning qarshiliklarida elektr energiyasi yorug'lik, issiqlik yoki mexanik energiyaga aylansa, ularni rezistiv elementlar deyiladi. Ketma- ket ulangan rezistiv ekvivalent elementlarning qarshiligi parallel ulanganda esa,

yoki bo’ladi.
Bunda - ekvivalent o'tkazuvchanlik bo'lib uning tashkil etuvchilari:
; - va h.k. elementlar otkazuvchanliklari.
O'zgarmas tok zanjiridagi quvvat R quyidagicha aniqlanadi:
P=UI=
2- rasmda keltirilgan sxema uchun quvvatlarning muvozanat tenglamasi quyidagicha bo'ladi:
EL= +
bunda, El elektr manbaining quvvati;
- iste'molchilar quvvati;
-elektr manbaidagi quvvat isrofi.