Elementar yacheyka. Panjara parametrlari. Kristallning molyar hajmi

ҚАТТИҚ ЖИСМЛАРДА ДЕФОРМАЦИЯЛАР.
Чизиқли эластик деформация учун Гук қонуни:

кўринишда бўлади, бунда — жисмнинг (масалан, симнинг ) узунлиги, - деформа-цияловчи куч таъсирида жисмнинг узайиши (қисқариши), - механик кучланиш дейилади ва у жисм S бирлик кўндаланг кесимига таъсир этувчи дефформацияловчи куч, Е - эластиклик (Юнг) модули. - механик кучланишнинг, бинобарин, Е модул-нинг бирлиги 1 Па бўлиб, 1Па=1Н/м² га тенг.
Е нинг қийматларини Гпа=10⁹ Па (гега паскал) ларда ифодалаш қулай бўлиши мумкин, турли хил моддалар учун Е нинг қийматлари турлича бўлади.
Эластик жисмларда чўзувчи куч таъсирида у кучга тескари йўналган эластик-лик кучи вужудга келади, у деформацияга тўғри пиропорционал бўлади:
(3.2)
k-коэффициент қаттиқлик (эластиклик) коэффициенти дейилади.
- у нисбатни нисбий узайиш (қисқариш) деб аталади. Aгap сим
(стержен) чўзилса, унинг кўндаланг кесими қисқаради ёки аксинча.
Кўндаланг нисбий чўзилиш ёки қисқаришни:
(3.3)
тарзда ифодаланади, ва мос равишда жисм деформацияланмагандаги ва
деформациялангандаги кўндаланг кесими диаметри.
ва ларнинг ишоралари бир бирига қарама-қарши.
(3.4)
нисбат Пуассон коэффициенти дейилади.
Чўзилиш ёки қисилиш деформациясида бирлик ҳажмнинг ўзгариши:
(3.5)
Кристалда тарқалаётган бўйлама тўлқинлар тезлиги Е Юнг модули ва зичлик орқали, кўндаланг тўлқинлар тезлиги силжиш модули ва зичлик орқали аниқланади:
, ( 3.9)


Масалалар ечиш
1 – масала. Бир учидан осиб қўйилган юксиз пўлат сим узунлиги 1 м, кўндаланг кесими 1 мм² . Унга қанча юк осилса, узунлиги 1 мм га ортади? Пўлат учун .
Ечиш. Гук қонунига асосан,


ёки ёки



2 – масала. Кумуш кристаллида буйлама ва кўндаланг товуш тўлкинлари тезликлари аниқлансин. , ,
Ечиш. Тегишли жадваллардан олинган Юнг ва силжиш модулларининг, кумушнинг зичлигининг қийматлари (3.9) ифодаларга қўйилиб тегишли жавоб олинади:


, =