Eng qadimgi asrlarda pedagogik faoliyat borasidagi ijtimoiy qarashlar. Eng qadimgi asrlarda

8. Pedagogik nutqiga qo‘yilgan talablar.

Zamonaviy pedagog kasbiy mahoratining eng muhim elementi - bu pedagogik faoliyat vositasi bo'lib xizmat qiladigan og'zaki nutqdir. O'qituvchi, albatta, ajoyib nutqqa ega bo'lishi kerak. Axir, bola to'g'ri gapirishni, o'z fikrlarini ifodalashni o'rganishi kerak va kelajakda u ularning yozma taqdimoti uchun yozishni o'rganishi kerak. Bolalar nutq madaniyatini shakllantirishning boshlang'ich nuqtasi o'qituvchining o'zi nutqidir. M. A Rybnikova shunday ta'kidlaydi: "O'qituvchining o'zi, uning nutq uslubi, ifodali so'zi, hikoyasi, she'r o'qishi - bularning barchasi o'quvchilar uchun doimiy ibratdir". Binobarin, tarbiyachi nutqi bo‘lishi kerak bo‘lgan namunali nutqqa e’tibor bolaning lisoniy didini, o‘z og‘zaki nutqiga tanqidiy munosabatini, uni takomillashtirish zarurligini shakllantirishga yordam beradi, nutqiy xulq-atvorning asosiy qoidalarini tushunishga yordam beradi. Hatto Ya.A.Komenskiy ham o‘qituvchi so‘zni o‘quvchilarning diqqatini to‘liq ta’minlay oladigan darajada o‘zlashtirishi kerak, deb hisoblagan. O'qituvchining tili, uning fikricha, aniq va tushunarli, ifodali, yorqin va o'quvchilar uchun jozibali bo'lishi kerak.

9. Sharq mutafakkirlarining «Nutq madaniyati» haqidagi fikrlari.
Buyuk allomalardan Beruniy, Abu Nasr Farobiy, Ibn Sino, Abu Abdulloh al-Xorazmiy, Mahmud Koshg’ariy, Zamaxshariy, Abu Ya`qub Sakkokiylar ham tilga, lug’atga so`z odobi, grammatika va mantiqshunoslik ilmiga doir asarlar yozganlar, boshqa sohalarga doir yozgan asarlarida ham nutq madaniyati masalalariga katta e`tibor berganlar. Abu Rayhon Beruniy mantiq ilmini o`rganmasdan uni malomat qiladiganlarga achinib shunday yozadi: “Agar u dangasalikni tashlab oromga berilmasdan gap bilan bog’lanib keladigan nahv (grammatika), aruz (she`r o`lchovi) va mantiq (logika) ni mutolaa qilganda edi, so`z (nutq) zotan, nasr va nazmga ajralishini bilgan bo`lardi”. Beruniy nutqning nazm va nasr ko`rinishlari borligini ko`rsatadi. Nutqning bu turlari ma`lum qoidalar asosida shakllanadi. Nasr nahv (grammatika) qonun-qoidalari asosida, nazm aruz talabiga binoan tuziladi. Abu Nasr Farobiy grammatika va mantiq fanlarining nutq tuzishdagi ahamiyatini ikki buyuk olim ham yuksak darajada anglaganlar va ularga katta ahamiyat berganlar. Nutq madaniyati masalalari Beruniy zamondoshi bo`lgan Abu Abdulloh al Xorazmiy asarlarida ham o`z aksini topgan. Asarda nutq madaniyatining ba`zi bir masalalari-devonxona ish qog’ozlari, ularning shakllari, ishlatiladigan islohatlar; shuningdek adabiyotshunoslik fani islohatlari, ularning ta`rifi haqida ma`lumot beradi. Asarning beshinchi bobida aruz va qofiya ilmi hamda she`riyatda ishlatiladigan badiiy tasvir vositalari, ularning fazilatlari va nuqsonlari haqida so`zlaydi. Husayn Voiz Koshifiy Navoiyning zamondoshi bo`lib, nutq odobiga doir “Futuvvatnomayi sultoniy” asarini yozadi. Bu asarda nutq madaniyatiga oid fikrlar bildiriladi, so`z qudrati batafsil ochib beriladi. “Agar so`z senikimi yoki sen so`znikimi, deb so`rasalar, aytgil: men so`zniki va so`z menikidir, chunki so`z insonlik daraxtining mevasidir, daraxtni mevadan va mevani daraxtdan ajratib bo`lmaydi”, deb yozadi olim. “Xullas, yaxshi nutq tuzish uchun nahv, aruz mantiq fanlari hamkorligidan foydalinishi zarur bo`ladi. Ularning birortasiga ahamiyat bermaslik, bulardan birining qoidasining buzilishi, qolgan ikkitasiga ta`sir qilmay iloji yo`q”.