ҚƏнигелик шеберлик

Manzarali g’isht terish usullari 

G’ishtin binolarning memoriy kwrkamligini oshirish maqsadida g’isht terishning turli-

tuman variantlari ishlab chiqilgan. 

Gotik  ёki polyakcha usul (3.15-rasm, a) wzaro navbatlashuvchi qatorlardan iborat 

bwlib, bunda g’ishtlari kwndalang ёtqizilgan qator bilan g’ishtlari uzunasiga ёtqizilgan qator 

almashib keladi. 

Twg’ri burchaklar g’ishtini terishda (3.15-rasm, b) devorning qalinligi qanday 

bwlishidan qatiy nazar, devor sirtiga qaratilgan chetki qator uzunasiga ёtqizilgan uch 

choraklik g’ishtdan boshlanadi. Twldirib ketiladigan qatorlarga uch choraklik va choraktalik 

g’ishtlar ishlatiladi. 

Derazalar oralig’idagi devor g’ishtlarini terishda (3.15-rasm, v) devorning sirti birinchi 

qatoriga yarim g’ishtlar ishlatiladi va ular uzunasiga ёtqiziladi. Twldirildigan ikkinchi qatorga 

meёrdan kichikroq wlchamli g’ishtlar ishlatiladi. 

Pilonlar devor tekisligidan ustunsimon bwrtib chiqib turgan ulkan chiqiqlardan iborat 

bwlib, g’ishtlar (3.15-rasm, e)da berilgan chizmaga muvofiq teriladi.  

G’ishtlarni xochsimon murakkab terish (3.16-rasm, g) – bunda qatorlar navbatlashadi; 

bu qatorlardan navbat bilan g’isht kwndalang va ikki g’isht uzunasiga ёtqiziladi va shu tarzda 

davom ettiriladi. 

Twg’ri burchaklarning g’ishtlarini terish (3.16-rasm, b) – devorning qalinligi qanday 

bwlishidan qatiy nazar, devor tashqi chetki qatorining boshlanishida uch choraklik ikki g’isht 

uzunasiga ёtqiziladi. Devorning ichki qismidagi twldirma qatorlarga uch choraklik va chorak 

g’ishtlar ishlatiladi. 

Derazalar oralig’idagi devor g’ishtlarini terish (3.16-rasm, v) – devorning tashqi chetki 

bir qatorning g’ishtlari uzunasiga va ikkinchi qatorniki kwndalangiga ёtqiziladi, qatorlar shu 

tarzda navbatlashadi. 

G’ishtlarni naqshindor terish uchun qimmatbah’o ashёlar talab qilinmaydi; shunga 

qaramay, bino memoriy jih’atdan wziga xos chiroyli kwrinish kasb etadi. 

 

Binoning fasadini manzarali pardozlash mah’orati 

İndustrial qurilish sharoitida g’ishtli binolarning old tomoni g’isht terishni 

murakkablashtirish ywli bilan emas, balki choklarni turlicha bog’lash va pardozlash, rang-

barang g’ishtlar ishlatish, g’ishtlarni manzarali terish va bwrtma shakllar h’osil qilish 

h’isobiga bezatiladi. 

Fasad yuzining ayrim qismlari (tsokollar, derazalar oralig’i, frizlar, peshtoq va 

h’okazo)ni boshqa qismlaridan ajralib turadigan qilib bezatish – bunda bino wziga xos 

kwrinish kasb etib, memoriy jih’atdan chiroyli kwrinadi. 

Friz-devorning yuqorigi qismini belbog’dek aylantirib olgan bezak h’oshiya. 

Fasadni arxitektura jih’atidan bezash usullari: 

tsokolga suniy ёki tabiiy toshlar qoplash; 

binoning burchaklarida va derazalar oralig’ida boshqa rangdagi g’ishtlardan belbog’lar 

h’osil qilish; 

deraza va eshiklar wrni atrofini rangli g’ishtlar bilan bezash; 

devorning bwg’ot ostidagi, derazalar, eshiklar oralig’idagi qismini, binoning 

kwndalang tushgan devorlari sirtini tutash h’oshiyalar ёki ayrim kwrinishdagi naqshlar bilan 

bezash; 

old devor yuzi va fasadda ёrug’lik nurida soya h’osil qilinadigan bwrtma naqshlar solib 

bezash; 

devorning ayrim qismlarini shakldor g’ishtlar bilan bezash. 

Devorlarni arxitektura jih’atidan bezataёtgan usta qatorlarning gorizontalligi, 

choklarning qalinligi, devorning tikligi, qatorlar va choklarning twg’ri bog’lanishi, naqshlar 

va bwrtma shakllarning aniqligini doim kuzatib borishi lozim. Devorning bwrtib chiqib 

turadigan unsurlariga faqat butun va yaxlit g’ishtlar ishlatish zarur. Devor sirtining chetki 

qatorlariga iflos va brak g’ishtlarni ishlatish yaramaydi. Shu talablarga qatiy rioya qilganda va 

ishlar sifatli bajarilgandagina bino manzarali chiqadi. 

 

3.7. Engillashtirilgan devor g’ishtlarini terish mah’orati 

      

     Orasiga  issiq-sovuq  wtkazmaydigan  ashё joylangan ёki orasi bwsh qoldirilgan devorlar 

engillashtirilgan devor deb ataladi. Bunday devor qurishda meh’nat kam sarf bwladi, 

devorbop ashёlar tejaladi va devor arzonga tushadi. 

Ana shunday devorlarning uch turi keng tarqalgan: 

Uch qator diafragmali devor (3.17-rasm, a) – bunda uzunasiga tushgan g’ishtin 

devorlar besh qatordan keyin uchta gorizontal qator bilan bog’lanadi. Devorlar orasidagi 

bwshliqqa engil beton, shlak ёki issiq-sovuqni wtkazmaydigan boshqa ashё twldiriladi. 

G’ishtli devorning chekli balandligi uch qavatga teng; 

quduqchalar devor (3.17-rasm, b) – vertikal diafragmalar vositasida tutashtirilgan ikki 

devordan iborat. Devorlar orasidagi «quduqchalar»ga engil beton, shakl ёki issiq-sovuqni 

wtkazmaydigan boshqa ashёlar twldiriladi. 

«Quduqchalar»dagi shlak qatlami chwkishining oldini olish uchun h’ar 5-6 qatordan 

keyin qorishma ёtqiziladi; quduqchali devorning chekli balandligi ikki qavatga teng; 

ankerli g’ishtin-beton devor (3.17-rasm, v) oralig’i engil beton bilan twldirilgan ikki 

devordan iborat. Kwndalang ёtqizilgan g’ishtlarning devor ichki tomoniga turtib chiqqan 

uchlari tashqi qatorni beton qatlami bilan bog’laydi. Devorning chekli balandligi twrt qavatga 

teng; 

oralig’i bwsh qoldirilgan ёki issiq-sovuqni wtkazmaydigan ashё joylangan devor (3.17-

rasm, g). Bunday devorlar g’ishtini terganda choklar kwp qatorli tizimda bog’lanadi. Devor 

sirtidagi kengaytirilgan (5 sm gacha) chok ochiq qoldiriladi (bwsh oraliq) ёki issiq-sovuqni 

wtkazmaydigan ashё (mineral paxta, FRP-1 fenol kwpikplast va x.k.) twldiriladi. Devorning 

chekli balandligi besh qavatgacha; 

termoqwyilmali devor (3.17-rasm, d) yarim g’ishtlardan bwylamasiga terilgan 

devordan iborat bwlib, devorlar orasiga engil beton bloklar twldiriladi. Devorlarning chekli 

balandligi twrt qavatgacha; 

issiq-sovuqni wtkazmaydigan qatlamli devor (3.17-rasm, e) yaxlit devor va issiq-

sovuqni wtkazmaydigan plita (gips-qipiqdan presslab tayёrlangan plita, gaz silikat va boshqa 

xil plita)dan presslab tayёrlangan plita, gaz silikat  va boshqa xil plitalardan iborat bwlib, 

plitalar devorga jips tarqalgan; 

engillashtirilgan unsurlardan tiklangan devor (3.18-rasm, a, b). Dastlabki tashqi 5-6 

qator g’ishtlari, swngra ichki 5-6 qator g’ishtlari teriladi. Tashqi devorlar oralig’iga engil 

beton, shlak va boshqa ashёlar twldiriladi. Ankerli va quduqchali devor g’ishtlari qatorlab 

teriladi. 

İssiq-sovuqni wtkazmaydigan polistrol plitalar, mineral paxta plitalar ishlatilgan devor 

g’ishtlarini terish (3.17-rasm, v) da kwrsatilgan. 

 

3.8. Sopol blok(tosh)lardan devor qurish mah’orati. 

       Devorning xillari va terish usullari 

İchi  kovak sopol toshlardan devor qurishda choklar bir qatorli tizimda bog’lanadi. 

Bunda toshlar kovaklarini yuqoriga qaratib ёtqiziladi, h’arakatchanligi 7-8 sm bwlgan 

qorishma ishlatiladi, chunki bunday qorishma kovaklarga oqib tushmaydi. G’ishtli devorlarda 

choklar qalinligi qanday olinsa, bu h’olda h’am shunday olinadi. Terilgan bloklarning 

kovaklari issiqlik oqimiga nisbatan tik (perpendikulyar), yani devor wqi bwylab joylanishi 

zarur, issiq texnika nuqtai nazaridan buning katta ah’amiyati bor. 

Devorning burchaklarida va derazalar orasidagi qismida choklarni bog’lab ketish uchun 

uch choraklik bloklar ishlatiladi (3.19-rasm). Bloklar kwndalang ёtqizilgan qatorlarda 

gorizontal va vertikal choklar qorishma twldirib berkitiladi. Bloklarni ёtqizish tartibi: tashqi 

yuza qator, oraliq qator va ichki yuza qator. 

Devorning tashqi yuzasiga qaratilgan qator bloklarini kwndalang ёtqizib terish (3.20-

rasm, a). Bloklar avval devor ustiga uzunasiga terib tayёrlab qwyiladi, swngra devor chetidan 

1,5-2 sm qochirib, qorishma twshaladi, qorishma qatlamining uzunligi 125-250 sm. Qorishma 

qatlami kurakcha bilan tekislanadi, blok chap qwlga olinadi, uning bwylama qirrasiga 

kurakcha  ёrdamida G shaklida qorishma qoplanadi. Swngra blok kurakcha bilan ushlab 

turilib, ёtqiziladigan joyiga yaqinlashtiriladi va ag’darib qorishma surilgan qirrasi bilan ilgari 

ёtqizilgan blokka taqaladi, qwl bilan bosib qorishma qatlamiga chwktiriladi. 3-4 blok 

ёtqizilgach, choklardan sitilib chiqqan ortiqcha qorishma kurakchaning qirrasi bilan sidirib 

olinadi. 

Devorning tashqi yuzasiga qaratilgan qator bloklarini uzunasiga ёtqizib terish (3.20-

rasm, b). Blok kovaklarini tepaga qaratib, devorning ichki chetiga yaqinroq terib tayёrlab 

qwyiladi. Qorishma solinadi, ilgari ёtqizilgan blokning chetiga kurakcha ёrdamida 

ёpishtiriladi, blok chap qwlga olinadi, joyiga ёtqiziladi va qwl bilan bosib qorishmaga 

chwktiriladi. Choklardan sitilib chiqqan qorishma kurakcha bilan bir ywla sidirib olinadi. 

Oraliq qator bloklarini kwndalang ёtqizib terish (3.20-rasm, v). Bloklar uchlari devor 

chetidan sal chiqib turadigan qilib terib qwyiladi. Qorishma qatlami tayёrlanadi, devor chetiga 

terilgan bloklarning sirtiga qorishma qoplanadi. Har bir blok ikki qwl bilan ushlab olinib, 

ag’darilib ilgari qwyilgan blokka taqab ёtqiziladi h’amda qwl bilan bosib chwktiriladi. 

İchki qator bloklarini kwndalang ёtqizib terish tartibi oraliq qatlam bloklarini terish 

tartibidan farq qilmaydi, biroq bunda qorishma qatlamiga ёtqiziladigan bloklar devorning 

wrta qismiga terib qwyiladi. 3-4 blok ёtqizilgandan keyin choklardan sitilib chiqqan ortiqcha 

qorishma kurakcha bilan sidirib olinadi. 

İchki qator bloklarini uzunasiga ёtqizib terish tartibi tashqi yuza ıator bloklarini terish 

tartibi kabidir; lekin bu h’olda bloklar devor wrtasiga terib qwyiladi. 

Sopol bloklardan devor quradigan ishchilar zvenosi ikki ёki twrt kishidan tuziladi. 

İsh wrnining tashkil etilishi, ishlatiladigan swrilar, asbob va moslamalarning turlari 

g’ishtin devor qurishdagidan farq qilmaydi. 

 

3.9. 

Pardadevorlar qurish. Derazalar wrnini twldirish mah’orati 

 

     Pardadevorlar qurish oldidan quyidagi ishlar bajariladi: 

-  pardadevorning bwylama wqi, asosiy devorlarga tutashadigan joylari, eshik wrni 

rejalanadi va uning wlchamlari kwrsatiladi; 

-  pardadevor asosi qorishma quyib tekislanadi ёki antiseptik vositalar shimdirilgan 

ёg’och taglik wrnatiladi; 

-  andazalar, reja taxtalar va boshqa moslamalar wrnatiladi. 

G’ishtlardan va sopol bloklardan pardadevor qurish (3.21-rasm). Pardadevorning 

qalinligi yarim g’isht ёki g’isht bwladi. 

Devorning burchaklariga va asosiy devorga tutushadigan joylariga mayaklar wrnatiladi. 

Pardadevor g’ishtlari reja bwyicha terilib, choklar bog’lanadi; bunda ishlatiladigan 

qorishmaning markasi 10dan past bwlmasligi lozim. İshlaёtganda qiya yuzalarga ёg’och 

tiqinlar qwyib qoldiriladi, deraza wrinlariga ravoq wrnatiladi. 

Qalinligi 120 mm qilib olingan g’ishtin va sopol bloklardan qilinadigan 

pardadevorlarning mustah’kamligi quyidagicha taminlanadi: 

-  h’ar 5-6 qatordan keyin gorizontal choklarga diametri 4-6mm bwlgan dumaloq ёki 

tasmasimon armatura joylanadi; 

-  pardadevorning asosiy devorga tutashadigan joylariga kertik-mertikli pwlat sterjen 

(ersh)lar qoziqchalar qoqiladi. 

Sanitariya bwlimlarini boshqa xonalardan ajratib turuvchi pardadevorlarning qalinligi 

65-88mm bwladi. Gorizontal choklarga armaturalar joylash ёki asosiy devorning pardadevor 

tutashadigan joylarida chiqiq-wyiqlar h’osil qilish ywli bilan h’am pardadevorlar 

mustah’kamligini taminlash mumkin. 

Gips-beton plitali pardadevor (3.22-rasm, a). Bu gips-beton plitali pardadevorlar. Bu 

h’olda pardadevorlar bir ёki qwsh devorli bwladi; qwsh devor orasida 50mm oraliq 

qoldiriladi. 

Pardadevorning ostki qismini zaxdan h’imoyalash uchun bu erga eni 280mm keladigan 

ruberoid ёtqiziladi. Reja taxta wrnatilib reja ip tortilgandan keyin birinchi qator plitalari quruq 

wrnatiladi. 

Swngra konteyner – yashikda gips qorishma tayёrlanadi, wrnatilgan plitalarning 

vertikal choklariga shu qorishma twldiriladi, bwylama choklarga armatura joylanadi, 

armaturalarning uchlari tutashuvchi devorlarga biriktiriladi. 

Navbatdagi qator plitalari h’am reja ipi bwyicha choklarni bog’lab shu tartibda 

wrnatiladi. Pardadevorning shipga tutashgan joyidagi oraliqqa gips qorishmasiga botirilgan 

los tiqiladi. 

Gips-beton plitalardan pardadevor qurishda (3.22-rasm) foydalanadigan andaza 

kwchma kronshteynli ikki tirgakdan iborat. Kronshteynlarga reyka ёtqizilgan. Plitalar shu 

reykaga taqab, u bilan bir tekislikda wrnatiladi. 

Andazadan foydalanish ish sifatini yaxshilashga va meh’nat unumdorligini oshirishga 

ёrdam beradi. 

Derazalar wrnini shishabloklar bilan twldirishda (3.23-rasm) tsement qorishma 

ishlatiladi (tarkibi 1:3, 1:5), bunda choklar bog’lanmaydi. Tsement qorishma bloklarga 

mah’kam ёpishishi uchun, bloklarni tayёrlash vaqtidaёq ularning toretslariga bwr aralashgan 

suyuq shisha qoplangan bwladi. 

Shisha bloklarni wrnatishda avval asosga qorishma ёyiladi, swngra blok toretsiga 

kurakcha bilan qorishma qoplanadi, blok wrnatilib qorishmaga chwktirilgach, chokdan sitilib 

chiqqan ortiqcha qorishma sidirib olinadi. Shishablok devorchadagi choklarning qalinligi 

6mm dan kam bwlmasligi lozim. Choklari yaxshi twldirilib, puxta zichlangan pardadevor 

mustah’kam, turg’un bwlishi bilan birga, issiq-sovuqni wtkazmaydi. 

Pardadevorning mustah’kamligi va turg’unligini oshirish maqsadida vertikal choklarga 

diametri 6 mm li armatura ёki teshik metall tasma joylanadi. Deraza wrinlaridagi terimni 

tashqi tomondan derazalar orasidagi devorning chiqiqlari, ichki tomondan esa deraza 

otkoslarig biriktirilgan metall sinchlar ushlab turadi. 

Deraza wrni tepasidagi tirqishga bitum shimdirilgan los tiqiladi, bu shishablok 

terimning temperatura wzgarishiga chidamliligini oshiradi. 

Derazalar wrniga shakldor oyna wrnatish (3.24-rasm). Bu ish swri ёki h’avoza ustida 

turib, quyidagi tartibda bajariladi: 

-  shakldor oyna elementlari taqaladigan joylarda metall sinchga germetik tasma 

ёpishtiriladi; 

-  oynaning ichki va sirtqi yuzasi artib tozalanadi, uning chetlari g’ovak qistirma ёki 

sovuqqa chidamli rezina qistirma tiqib berkitiladi, qotib qolmaydigan germetik tasma 

ёpishtiriladi ёki oynaning qirrasiga rezina qistirma tiqiladi; 

-  shakldor oyna unsurlari g’ovak rezina qistirma ustiga wrnatiladi; 

-  wrnatilgan besh elementdan tashkil topgan paket maxsus siqqich bilan siqiladi va 

ikkita fiksator bilan mah’kamlanadi; 

-  oynaning elementlari orasidagi choklar germetik bekitiladi. 

Swri va h’avozalar ustida turib ishlaganda oynalar qistirmalar ustiga qirrasi bilan 

qwyiladi. Derazalar wrnidagi elementlarni mah’kamlanmagan h’olda qoldirish, oynani 

wrnatganda devorga suyab qwyiladigan narvondan foydalanish, shuningdek, ayrim 

elementlarni shakldor oynadan iborat twsiqlarga suyab qwyish taqiqlanadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6.5-rasm. G’ishtlarni joylashtirish va terish usullari: 

a – kwndalang qator uchun joylashtirish; b – bwylama qator uchun joylashtirish; v – 

kwndalang qatorda qorishmani qisib terish usuli;  

g – kwndalang qatorda qorishmani surib terish usuli; d – yarim surib terish usuli;  1, 2, 3 i 4 – 

bajarish ketma-ketligi.  

 

 

 

 

12.4-rasm. G’isht terishda choklarni bog’lashning bir qatorli tizimi: 

a – fasad; b – twg’ri burchakli devor g’ishtlarini terish; v – tutashadigan devor g’ishtlarini 

terish;  

 

12.5-rasm. G’isht terishda choklarni bog’lashning kwp qatorli tizimi: 

a – fasad; b – devor burchaklarini terish; v – tutashadigan devor g’ishtlarini terish 

 

12.6-rasm. Ustunlarni terishning uch qatorli tizimi: 

a – 2x2 g’isht;  b – 1,5x2 g’isht 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Montaj ishlarini bajarish mah’orati 

 “Montaj ishlari uchun qurilmalar va mexanizmlar bilan tanishtirish, montaj moslamalari, 

kranlar, pwlat  

arqonlar va ilmoqlar” 

 

Tayanch iboralar: montaj, kran, qurilma, moslama, pwlat arqon, ilmoq, asbob-uskunalar. 

Maruza rejasi: 

1.  Montaj ishlari uchun asbob-uskunalar, qurilmalar va mexanizmlar; 

2.  Montaj moslamalarini ishlatish mah’orati; 

3.  Kranlarning turlari, pwlat arqonlar va ilmoqlar. 

Maruza mazmuni: 

             1. Konstruktsiyalarni montaj qiluvchilarning asbob va uskunalari  

    Montaj ishlarida h’ar xil dastaki asbob va moslamalar, mashinalar h’amda inventar kerak 

bwladi;  

    Montaj lomlari, yani misranglari, konstruktsiyaning loyih’ada kwrsatilgan h’olatda twg’ri 

wrnatilishini taminlash uchun foydalaniladi;  

    Uchli-bolg’a konstruktsiyalarni twg’rilash maqsadida vaqtincha pona qoqish uchun 

ishlatiladi;  

    Kurakcha qorishmani ёyib, tekislash va ortiqcha qorishmani sidirib olishga mwljallangan;  

    Qorishma belkuragi yig’ma konstruktsiyalarni wrnatish vaqtida tayanch sirtlariga qorishma 

ёtqizish uchun  kerak bwladi;  quti shaklida bwlgan belkurak pwlat taxtadan yasaladi, 

wrnatilgan yig’ma konstruktsiyalarning gorizontal choklaridagi qorishmani zichlash uchun 

zarur; 

    Qirg’ich va pwlat sim  chwtkalar yig’ma konstruktsiyalar wrnatilgan tozalashda ishlatiladi;  

   Zubilo,  yani  tarashlash  iskanasi  sirtidagi g’udda va notekisliklarni tarashlab tekislash 

h’amda wrnatilgan detallar sirtidagi beton  notekisliklarni tozalash uchun mwljallangan; 

   Andoza uzunligi 6000 mm gacha bwlgan surilma teleskopik truba  bwlib, uchida  plastinka 

twg’irlagich bor, ustunli poydevor shu asbob ёrdamida tekshiriladi.  

   Ustunlarni burishga ёrdam beradigan moslama P-simon qamragichli dastadan iborat bwlib, 

bwlakli metall bilan  kuchaytirilgan:  

    Qorishma  ёtqizish chorchwpi tik kanallarni berkitadigan qopqoqlar bwlib, shamollatish, 

santexnika va boshqa bloklar sirtida beton twshama h’osil qilish maqsadida ishlatiladi; 

    Ushlagich reja  devorbop  bloklar va boshqa konstruktsiyalarni wrnatish  vaqtida  reja ipi 

shu ushlagichga bog’lanadi;   

    Elektr  gayka  buragichdan  chokli  birikmalar boltlarining gaykalarini burab qotirish uchun 

foydalaniladi;  

   Ywnaltiruvchi doirasimon  rolik yirik panelli devorlarning  tashqi choklariga elastik 

qistirma tiqish uchun ishlatiladi;  

   Dastaki shprits ish h’ajmi katta bwlmagan h’ollarda choklarni h’avo wtkazmaydigan 

mastika twldirib bekitishga ishlatiladi. 

 

 

 

“Chok-20” tipidagi elektr zichlagich yig’ma konsruktsiyalarning choklarini h’avo 

wtkazmaydigan mastika twldirib berkitish uchun foydalaniladi;  

   Egiluvchan valli chuqur elektr tebratgich yig’ma konstruktsiyalarning choklaridagi  beton 

qorishmani  zichlash maqsadida ishlatiladi.  

    Nazorat-wlchash asboblari:  

    Buklama temir metr va wrama metrlar;  

    Vaterpas  (ёg’och, alyuminiy korpus ichida), egiluvchan vaterpaslar wrnatiladigan 

konstruktsiyalarning  twg’riligini tekshirishga mwljallangan;  

   Shovun-reyka  shovun osib qwyilgan dyuralyuminiy xochdan iborat bwlib, tekshirilaёtgan  

konstruktsiyaning tikligini aniqlash uchun  xizmat qiladi.  

   İsh wrnini jih’ozlash uchun mwljallangan  moslamalardan montajchilarning  ish sharoitini  

yaxshilash h’amda  meh’natni twg’ri tashkil etish  maqsadida  foydalaniladi.  Bunday 

moslamalarga  kwchma maydonchalar, swrilar, osma va suyama  narvonlar, osma kajavalar, 

ish wrni atrofini twsish uchun ishlatiladigan doimiy ih’otalar kiritiladi. 

    Montajchilar brigadasining doimiy asbob-uskunalari:  qorishma yashiklari, tarqatish 

idishlari,  ёritgich  machtalari, uychalar, kwchma chiroqlar, yig’ma elementlar  markasini 

kwrsatgichlar, qurilish ashёlari uzatiladigan konteynerlar,  mastikali gilzani  isitish termoslari 

va boshqalar.  

    Meёriy yig’ma deganda,  g’isht terish  va montaj ishlarini bajarish vaqtida foydalaniladigan 

mexanizatsiyalashtirish vositalari, asboblar, montaj uskunalari, nazorat wlchash asboblari 

yig’indisi tushuniladi.  

    U  brigada  soni  va  ishchilar  malakasiga qarab olinadi undan asosiy h’amda ёrdamchi 

ishlarni mexanizatsiyalashtirishda foydalaniladi.  

    Meёriy yig’ma  foydalanish meh’nat unumdorligini oshirish va ish yaxshilashga ёrdam 

beradi.  

                                          Montaj moslamalari va jih’ozlari.  

   Arqon montaj moslamalarining asosiy turi xisoblanadi. Konstruktsiyalarni kwtarish uchun 

kanop, kapron va boshqa xil  arqon tortqichlar ishlatiladi.  

   Pwlat arqon diametri 0,5-2 mm li simlardan eshiladi. Arqonlar eshilish usuliga qarab 

quyidagi xillarga ajratiladi:  

   a) bir eshimli-aloh’ida simlardan eshilgan bwladi; 

   b) ikki eshimli-avval simlardan tutamlar h’osil qilinadi , swngra shu tutamlardan  kanat 

eshiladi.  

      Pwlat arqonlar simlarning eshilganligiga qarab quyidagicha farq qiladi:  

          Bir  tomonlama  eshilgan  (tutamlardagi simlar va tutamlar bir ywnalishda eshilgan 

bwladi);    

          Ayqash  eshilgan  (tutamlardagi     simlar  bir tomonga, tutamlar esa boshqa tomonga 

eshilgan bwladi). 

          Pwlat  arqonlar  tutamlardagi  simlarning bir biriga urinishi jih’atdan quyidagi turlarga  

ajratiladi:  

simlar nuqta bwyicha tegadigan (TK); simlari chiziq bwyicha tegadigan;         simlari nuqtali-

chiziqli tegadigan arqonlar.  

         Tutamlardagi simlar soni  qancha kwp bwlsa, arqon shuncha egiluvchan bwladi;  

         vantalar (elkanli kemalarda machtani ushlab turadigan arqonlar) va tortqilar,  yani tortib 

turuvchi kanatlar (6x 19=114 simdan eshiladi):  

         yuk kwtaruvchi mexanizmlardagi eh’tiёt arqonlar  (6 x 37=222 simdan eshiladi);  

         yuklar osiladigan arqonlar, yani  ilmoqlar (6x61=366 simdan eshiladi). 

         Pwlat arqonlardan foydalanish. Arqonlar zanglamasligi  uchun sim  chwtka  bilan loy 

kirdan tozalanadi, kerosinda h’wllangan  latta bilan artiladi, swngra moylanadi. Arqonlarning 

sirtmoq  h’osil qiladigan darajada egilib bukilishiga  ywl qwymaslik  kerak, shundagina ular 

uzoq vaqtga chidaydi.  

         Nazorat meёrlariga muvofiq, arqonlar quyidagi  h’ollarda nosozga chiqariladi: 

         tutamlari uzilgan bwlsa;  

         simlar  ishqalanib  eyilishi  ёki zanglashi natijasida dastlabki diametri 40% va bundan 

kwproq kichraygan bwlsa;  

         tutamlardagi uzilgan simlar soni jadvalda keltirilgan miqdorda bwlsa.  

Sim  va tutamlar eshilgan arqonlarda simlarning 

chekli uzilish meёri. 

Eshilish qadami uzunligiga twg’ri keladigan uzuq simlar soni. 

Mustah’kamlik zah’irasi koeffitsienti 

    Arqon konstruktsiyasi 

      6 gacha 

6 dan 7 gacha 

 7 dan ortiq 

             1 

              2 

            3 

             4 

     6x9=54 

            12 

          14 

           16 

   6x37=222 

             22 

          26 

            30 

   6x61=336 

             36  

          38 

            40 

 

 

 

 

 

 

Pwlat arqonlarning uchlarini qisqartirib, wrib h’amda ponali qisqich  ёrdamida 

mah’kamlanadi. Arqonlarni ulash uchun moslamadan foydalaniladi.  

Osma ilmoq ёki h’alqali kanop bwlaklardan iborat bwlib, kwtariladigan konstruktsiya  

kranning shu ilmog’iga  osiladi.  

Bu ilmoq tuzilishiga qarab  quyidagi xillarga ajratiladi:  

universal - 19,5-30 mm diametrli kanatdan yasalgan tutash h’alqadan iborat; 10 tonnagacha 

yuk kwtara oladi; 

   ikki tarmoqli;   twrt tarmoqli “wrgimchak”simon  (1-rasm);  

   muvozanat saqlaydigan olti tarmoqli (blokli); barcha tarmoqlari bir tekisda baravar tortilib 

tarang bwlib turadi. 

 

 

1-rasm. İlmoqlar: a – universal; b – engillashtirilgan ilgak va sirtmoq bilan; v – ikki tarmoqli 

simarqonli; g – twrt tarmoqli simarqonli; 1-h’alqa ilmoq(koush); 2-sirtmoq; 3-ёpiluvchi 

ilmoq(karabin); 4-eh’tiёt tasmali ilmoq. 

 

 

 

2-rasm. Universal ilmoqlar bilan kran osti twsinini osish: 

1 – twsin; 2 – pwlat ostqwymalar; 3 - ilmoqlar