Eritmаlаr. Gоmоgеn vа gеtеrоgеn dispеrs sistеmаlаr eritmaning tarkibi va tavsifi. Eritmaning agregat holatlari va zarrachalar o’lchamiga ko’ra turlari. Erish jarayoning bosqichlari. Suyuq eritmalar

VI.5. Suyultirilgan eritmalarning qaynash temperaturasi.
Qiyin bug’lanuvchi modda eritmasi toza erituvchining qaynash temperaturasiga qaraganda yuqoriroq temperaturada qaynaydi. Eritmaning qaynash temperaturasi orasidagi farq eritma qaynash temperaturasining ko’tarilishi deyiladi.
Eritmaning konsentratsiyasi qancha yuqori bo’lsa, uning qaynash temperaturasi shuncha katta bo’ladi.
Demak, qaynash temperaturasining ko’tarilishi eritmaning konsentratsiyasiga to’g’ri proporsional :
∆T_qayn = E ∙ C_M bo’lgani uchun
∆T_qayn = E ∙ bundan
bu yerda m₁ - erituvchining massasi; m₂-erigan moddaning molyar massasi; E-ebulioskopik konstanta.
Suyultirilgan eritmalarning muzlash temperaturasi.
Eritma toza erituvchidan farq qilib bir xil muzlash temperaturasiga ega emas, ya’ni kimyoviy toza modda ma’lum bir temperaturada, eritmalar esa ma’lum temperaturalar oralig’ida qotadi.
Erituvchining kristallari va eritma o’zaro muvozanat holatida bo’ladigan temperatura shu eritmaning muzlash temperaturasi deyiladi.
Toza erituvchining muzlash temperaturalari (T_muz) orasidagi farq eritma muzlash temperaturasining pasayishi deyiladi:
T -T_muz=∆T_muz.
Muzlash temperaturasining pasayishi eritmada erigan modda konsentratsiyasiga to’g’ri proporsionaldir:
∆T_muz=K∙C_M; C_M= dan
∆T_muz= bundan M=
kelib chiqadi. Bu formula krioskopik usulda molekulyar massani hisoblashda ishlatiladi.
Ba’zi erituvchilarning krioskopik va ebullioskopik konstantalari

Modda	K grad/mol	E grad/mol	Modda	K grad/mol	E grad/mol
Sirka kislota Benzol Kamfora	3,90 5,12 40,0	2,93 2,57 -	Etanol Naftalin Toluol Suv	2,12 6,8 - 1,86	1,23 5,65 3,37 0,514

Vi.7. Eritmalarda bo’ladigan diffuziya va osmos hodisalari.

Bir modda zarrachalarining ikkinchi modda ichida o’z-o’zicha tarqalish (taqsimlanish) jarayoni diffuziya deyiladi. Eritmalarda bo’ladigan diffuziya jarayoni tabiatda keng tarqalgan.
Masalan; o’simliklar organizmida suv molekulalari diffuziya tufayli juda baland ko’tariladi. Diffuziyaga sabab zarrachalarning tartibsiz harakatidir. Zarrachalar har doim konsentratsiyasi yuqori bo’lgan joydan konsentratsiyasi past bo’lgan joylarga ko’chadi.
Agar eritma bilan erituvchi orasiga erituvchi molekulalarini o’tkazadigan, ammo erigan modda molekulalarini o’tkazmaydigan yarim o’tkazgich parda (membrana) qo’yilsa, u vaqtda diffuziya bir tomonlama bo’ladi.
Erituvchining yarim o’tkazgich parda orqali o’z-o’zicha o’tish jarayoni osmos deyiladi. Osmosni yuzaga keltiradigan kuchning yarim o’tkazgich parda sathiga nisbati osmotik bosim deyiladi:

^{Tajribaning Tajribaning
boshida oxirida}
Osmotik bosimning ta’sirini ko’rsatuvchi tajriba
Osmotik bosim osmos hodisasini to’xtatish uchun, ya’ni erituvchining molekulalarini membranadan o’tkazmaslik uchun eritmaga berishi kerak bo’lgan tashqi bosimga teng bo’ladi.
Osmotik bosim o’zgarmas temperaturada membrana bilan ajratilgan suyuq eritmalar konsentratsiyalari orasidagi ayirmaga to’g’ri proporsionaldir.
Osmotik bosim bilan temperatura orasidagi bog’lanishni Vant-Goff aniqlagan:
πV = nRT
π-osmotik bosim, V- eritmaning hajmi , n- erigan moddaning mollar soni; T- absolyut temperatura, R- universal gaz doimiysi.
bo’lgani uchun Vant-Goff tenglamasini π = CRT ko’rinishida yozish
mumkin.
Bu qonunlarni elektrolit eritmalariga qo’llash uchun izotonik koeffitsiyent tushunchasi kiritilgan. Chunki elektrolit eritmalarida bitta molekuladan bir nechta zarrachalar (ionlar) hosil bo’ladi. Natijada bu qonunlardan chetga chiqish kuzatiladi.
Izotonik koeffitsiyent - elektrolit eritmasining osmotik bosimi, to’yingan bug’ bosimi, qaynash va muzlash temperaturalarining tajribada topilgan qiymati ayni eritma uchun nazariy hisoblanganidan necha marta katta ekanligini ko’rsatadi: