Эркаев Renessans indd

Янги Ўзбекистон: мўлжал – Учинчи Ренессанс
78
осонликча қўлга киритилмади. Ҳатто XVI аср ўртаси-
да ҳам Жордоно Бруно кабилар тириклайин гулханда 
ёндирилган эди. Ренессанс туфайли Европада жамият 
ривожланиш чизиғи юқорига, юксалиш томон бурилди. 
Ренессанс изидан Европа маърифатпарварлик даври 
бошланди. Ренессанснинг Яратган олдида унинг бар-
ча бандалари тенгдир, деган ғояси маърифатпарварлик 
даврида тадриж этиб, Яратган олдида тенг бўлган ин-
сонлар қонун олдида ҳам тенг ҳуқуқли бўлиши лозим, 
деган ғояга айланди. Табақавий бўлинишлар, имтиёз-
лар охир-оқибатда бекор қилинди. Маърифатпарварлик 
ашаддий ва шафқатсиз рақобатга асосланган капита-
лизмга – индустриал жамиятга йўл очди. 
Афсуски, ислом мамлакатларида биз тескари тен-
денцияни кўрамиз. Диний-мафкуравий мутаассиблик 
кучайиб, биринчи навбатда илм-фанга, табиатшунос-
лик ва фалсафага – Ренессансимизнинг асосий таянчи 
ва ҳаракатлантирувчи кучига ҳужум бошланди. Бу ке- 
йинги ижтимоий-тарихий воқеалар билан қўшилиб ҳар 
икки Ренессансимизни инқирозга учратди.
1220 йилларда Чингизхон истилоси бошланди. Маъ-
навий-маданий ҳаёт, деҳқончилик, ҳунармандчилик, 
ижтимоий алоқалар ва муносабатлар чуқур инқирозга 
учради. Кўплаб илм-фан, адабиёт ва санъат, маданият 
вакиллари ижоди тўхтаб қолди, баъзилари ҳалок бўлди 
ёки қатл этилди, кўпчилиги асир тушиб, қулга айланти-
рилди, мамлакатдан олиб кетилди. Баъзилари эса Эрон, 
Ҳиндистон ва бошқа юртларга кетиб қолдилар. Исти-
лонинг биринчи ренессанс ривожига салбий таъсири 
фақат ушбулар билангина чегараланиб қолмайди. Халқ 
келажакка бир муддат ишончини йўқотди. Унинг онги-
га, тафаккурига мистик ва иррационал қарашларнинг 
таъсири кучайди. Чунки содир бўлган воқеаларни, 
маданиятсиз маъжусийларнинг дағал кучи олдидаги 

---