Эркин иқтисодий ҳудудлар

4.4. Investitsiya muhitini baholashning xorij tajribalari tahlili 
Investitsion muhitga baho berishda turli davlatlarda turlicha yondashuvlar 
qo„llaniladi va bu baholash uslublari bir-biridan farq qilib, odatda, chet elda 
makroiqtisodiy sohaga nisbatan baho ishlatiladi. 
Masalan, Yaponiyada investitsion muhitning bayoniy tavsifi berilib, miqdoriy 
baho qo„llanilmaydi. 
AQShda investitsiya muhiti to„rtta birlashtirilgan ko„rsatkich asosida aniqlanadi 

---

119 
va reyting natijalari har yili “Yillik statistik karta”da e‟lon qilinadi: ishbilarmonlik 
faolligi; xo„jalik tizimi rivoji salohiyati; investitsiyalarning iqtisodiy samaradorligi; 
samarali soliq siyosati. 
Jahon banki yondashuviga ko„ra, mamlakat investitsiya muhitiga ta‟sir qiluvchi 
omillar quyidagilardan iborat, deb hisoblanadi: 
– iqtisodiy siyosat va huquqiy-me‟yoriy amaliyotning noaniqligi; 
– korrupsiya darajasi; 
– sud tizimining sifati; 
– jinoyatchilik darajasi; 
– “soliq yuki” va soliqqa tortish tizimini huquqiy jihatdan tartibga solish tizimi; 
– moliya resurslarini olish imkoniyati va moliyalashtirish qiymati; 
– elektr bilan ta‟minlanganlik darajasi va sifati; 
– ishchilar malaka darajasi va mehnat qonunchiligining sifati. 
Uchinchi variant umume‟tirof etilgan variant hisoblanib, mamlakat investitsion 
muhitini tavsiflashning mukammal ko„rinishidir. U qo„yidagi imkoniyatlarni beradi: 
- mintaqalararo iqtisodiy tuzilmalarning investitsion shart-sharoitlari o„rtasidagi 
o„xshashlik, farqi va o„ziga xosligini aniqlash; 
- mamlakat investitsion siyosatida u yoki bu mintaqaning o„sib borayotgan 
ahamiyatini e‟tiborga olish; subyektivizmni kamaytirish, axborotni yig„ish, qayta 
ishlash, uzatish jarayonini soddalashtirish, turli iqtisodiy darajalardagi investitsion 
muhitni yaxshilash bo„yicha muayyan tavsiyalar berish. 
Mamlakat investitsiya muhitini baholashda yana xalqaro kredit reytinglaridan 
ham foydalaniladi. Ular jahondagi o„n bir obro„li agentlik tomonidan ishlab chiqiladi. 
Ulardan beshtasi – Amerika, uchtasi – Yaponiya, ikkitasi – Kanada va bittasi Angliya 
agentliklaridir. Bunda bozorning 90% ikki yirik va mashhur amerika 
kompaniyalariga tegishlidir – Standart and Poor‟s, Investor Service va Moody‟s 
Investor Service. 
Mamlakatning reytingi yuqori yoki pastligi albatta ahamiyat kasb etadi. Lekin, 
shu reytingga kirishning o„zi ham investorlarda ushbu mamlakatga nisbatan u yoki bu 
darajada ishonch uyg„otadi. 
Rivojlangan 
ko„pgina 
mamlakatlarda 
maxsus 
investitsiya 
loyihalarini 
baholaydigan, investitsiyalar qo„yilishiga talab bo„lgan davlatlarni investitsiya 
muhitini o„rganadigan va aniq xulosalarni investorlar uchun beradigan firmalar, 
tashkilotlar mavjuddir. Masalan: Shveysariya, Germaniya kabi qator mamlakatlarning 
nufuzli axborot xizmatlari davlatning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy xolatini baholash 
uchun har biri 0 – qoniqarsiz va 4 – o„ta qulaygacha bo„lgan balli shkala bo„yicha 
baholanadigan 15 ta muhim ko„rsatkichni hisobga oladigan “BERI” (business