“Ёш даврлар физиологияси ва гигиенаси”


Download 0.76 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/50
Sana06.04.2023
Hajmi0.76 Mb.
#1335386
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   50
Bog'liq
Yosh davrlar fiziologiyasi va sport

Оёк скелети. 
Оёк скелетига чанок камарининг суяклари ва сон суяги, болдир 
суяклари ва панжа суяклари киради. Чанок суякларининг суякланиши 
жисмоний тарбия ва мехнатда эътиборга олиниши керак. Чанок 
суякларининг нотуғри бирикиши узок муддат нотукри утириш, тик юриш, 
огир юк кутариш, овкатланишнинг етарли бўлмаслиги натижасида вужудга 
келади. Сон ва капа, кичик болдир суяклари 20-24 ёшда кафт олди суяклари 
17-21 ёшда, оёк панжа фалангалари 15-21 ёшда тулик суякланади. Оёк 
панжаси узок муддат тик туриш, тор оёк кийим кийишганда оек панжаси 
текисланади ва текис панжа касали вужудга келади. 
МУСКУЛ СИСТЕМАСИ 
Скелетнинг харакат функцияси мускуллар кискариши туфайли вужудга 
келади. Одам организмида 600 якин мускул бор. Скелет мускулларининг 
кискариши одамнинг ихтиёрига боғлиқ. Скелет мускуллари кискарганда 
мускуллардаги рецепторлардан марказга интилувчи импульслар марказий 
нерв системасига келади. Натижада скелет мускулларининг ко— 
ординациялашган харакати вужудга келади. Организмдаги барча мускуллар 
икки турга: силлиқ ва кундаланг тарғил мускулларга бўлинади. 
КЎНДАЛЛНГ ТАРҒИЛ МУСКУЛЛАР 


55
Скелетни коплаб турган мускуллар кундаланг тарғил мускуллар деб 
аталади. Уларга кўл, оёк, гавда, нафас олиш мускуллари киради. Улар тез 
кискаради. Организмдаги мускулларнинг кискарувчи кисми танаси ва 
пассив 1кисми—пайлари бор. Скелет мускуллари шаклига караб узун, калта, 
сербар бўлади. Узун мускуллар дук шаклида бўлиб кул ва оёкда жойлашган. 
Сербар мускуллар танада жойлашган. Скелет мускуллари организмга 
маълум шакл !бериб туради. 
СКЕЛЕТ МУСКУЛЛАРИНИНГ КИСКАРИШИ 
Скелет мускуллари нерв толасидан келаётган қўзғлиш импульси 
кискариш билан жавоб беради. Мускулга битта кискариш келса якка 
кискариш руй беради. Организмдаги мускулларнинг фисқариши якка 
кискаришлар йиғиндисидан иборат бўлади. Якка қискаришни факатгина 
лаборатория шароитида махсус асбоб ёзиб олиши мумкин. Мускулларга 
марказий нерв системасидан доимо импульслар узок «ркскариб туради. 
Мускуллар бу импульсларга узонк кискариб туради. Нерв толасида 
импульсларнинг тезктез келиб туриши туфайли мускулнинг шу тарика 
қискариши тетоник кискариш ёки тетанус деб аталади. Тетанус икки хил 
бўлади: тишчали ва силлик тетанус. 
Мускулнинг иши килограммометрлар билан ўлчанади, яъни юқори 
кўтарилган юк оғирлигини кўтариш баландлигига кўпайтмаси билан 
ўлчанади. Мускуллар статик ва динамик иш бажаради. Мускулларнинг узок 
вакт кискармасдан тура олиши статик иш хисобланади. Динамик
ишда мускуллар юк кўтаради. Статик зколатга тик туриш киради. Мускуллар 
статик ишда динамик ишга нисбатан кам энергия сарф 1килади. Динамик 
ишда кўп знергия сарф бўлади, модда алмашинуви ортади. Динамик ишда 
мускуллар камрок чарчайди. Статик ишда мускулга кон келиши камаяди, 
овкатланиш сусаяди. Мускулларни иш нрбилятини ўлчаш учун эргограф 
асбоби кўлланилади. Боланинг 6— ёшидан бошлаб мускулнинг кучи орта 
боради, 8~9 ёшда мускул кучининг ортиши анча тез бўлади. Мускуллар иш 
вактида ёки статик ҳколларда узок; муддат ккискариб туриши ёки биронта 
жисмоний иш бажарганда чарчайди. Боланинг ёши канча кичик бўлса у 
шунча тез ва осон чарчайди, айникса, бир турли мускул фаолиятида, 
ҳаракатсиз ҳолатда катталарга нисбатан тез чарчайди. Мускуллар 
чарчашининг бошланишида марказий нерв системасининг хал килувчи роль 
ўйнашини Сечанов И.М., Павлов И.П., Введенский Н.Е. ва Ухтомскийлар 
А.А. ўз текширишларида кўрсатиб бердилар. 7 —8 ёшгача бўлган болаларда 
майда мускулларни кискаришининг координацияси егарли бўлмаганлиги 
сабабли улар аник, майда ва нозик харакатларни жуда цийинлик билан 
амалга оширадилар. Шунинг учун улар тез чарчайдилар. 7 —12 ёшли 
болаларда ҳаракатларнинг координациялашмаганлиги туфайли тез чарчаш 
вужудга келади. Шунинг учун жисмоний тарбия 40-45 минутдан 
ортмаслиги керак. 7 —8 ёшли болалар катта одамга нисбатан кўп майда 
ҳкаракатларни бажарадилар, лекин кам энергия сарф киладилар. 14 ёшли 
болаларда нерв системаси ва х,аракат ап-парати етарли ривожланмаганлиги 


56
туфайли катта одамга нисбатан 2:5 марта, 16 ёшда 2 марта ортик чарчаш 
вужудга келади. Бу маълумотлар турли хил жисмоний машғулотларни олиб 
боришда, мактаб олди ер участкасида, ишлаб чикаришда эътиборга 
олиниши керак. 
Жисмоний меҳнат даврида иш колатини, темпини, позасини 
ўзгартириш, тез—тез дам бериш, ижобий эмоционал холатини вужудга 
келтириш керак. 7 —8 ёшли болаларда мускулларнинг аиикк, нозик 
каракатларни бажариш цобилятига эга бўлган чақцовлик бўлмайди. Бундай 
чакқонлик аста-секин-апайдо бўлади. Жисмоний машқлар ҳаракат тезлиги 
ва чаққонликни орттирувчи омиллардан бири х,исобланади. 30 ёшдан сўнг 
мускул қисккаришинин! яширин даври узаяди, зкаракат тезлиги камаяди. 
Чапақай болаларда чап томондаги группа мускулларни максимал частотаси 
ўнг томондаги шундай группа мускулларга караганда юқори бўлади. 7 
ёшдан 16 ёшгача харакат темпи 1,5 мартага ортади. Ўсмирларда балоғатга 
етиш даврида мускулларнинг кучи тез ортади. Боланинг 6- 7 ёшида ёзувчи 
мускулларнинг кучи букувчи мускулларнинг кучига нисбатан ортик бўлади. 
8~10 ёшдан бошлаб ўнг қўлни кучи ортиқ бўлади. Бунга сабаб ўнг қўл кўп 
цои билан таъминланади. 8-10 ёшда ўғил болалар ўнг қўлининг кучи қиз 
болалардан 1-Зкг. ортиқ, 13 ёшда 7 кг., 16 ёшда 15 кг., 19 ёшда 17,5 кг., 22 
ёшда 18 кгга тенг. Чидамлилик маълум группа мускулларни иш қобилятини 
узоқроқ сақлаш, ўзига хослилик билан хкарактерланади. Ёш ортган сайин 
динамик ишга чидамлилик ортиб боради. Чидамлилик 12—15 ёшда ўғил 
болаларда анча ортади. 

Download 0.76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   50




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling